Opmerkingen:

In deze tekst: Schoen (klomp, klumpke) zetten.

Dit gedicht is in 1894 gepubliceerd en bevat een herinnering van Bernard van Meurs (1835-1915) uit zijn kindertijd en hij geeft ook aan dat het meer dan vijftig jaar geleden gebeurd is, dat betekent in of voor 1843. Dit is zeven jaar voordat Schenkman waarschijnlijk zijn boekje Sint Nikolaas en zijn knecht publiceerde. Dit komt overeen met het feit dat Bernard in 1843 acht jaar oud was en het is rond die leeftijd dat de meeste kinderen hun geloof in Sint Nicolaas en Zwarte Piet verliezen.

Vanwege de titel “Chriestne Zielen!” zal het niet snel als Sinterklaasgedicht herkend worden, maar het is het zeker! Ook is het gedicht niet zo makkelijk toegankelijk omdat het geschreven is in het dialect van de Betuwe, een gebied in de provincie Gelderland. Heel interessant is dit gedeelte:

‘s Aovends goeng weer ‘t spul beginnen.
‘t Joeg mien wel ‘en schrik op ‘t lief
Dâ gerammel met de ketting;
maor toch was ‘k op mien kievief:
Went ik trok ‘en bietje ien twiefel
de echtheid van den Sinter Klaos,
En gen zier meer kos ik gleuven
aon zien knecht den Pieterbaos.
‘Stil!’ – riep vaoder bang tot moeder –
‘Heurde ‘m?…Daor kumt Pieter aon!…’
Maor ze kniepten saom ‘en eugske,
en dâ dee mien veul verstaon.
Boems! d’r valt ‘en roei, en strompelt
Pieter brommend uut de kas…
Gauw zag ‘k aon zien kromme beenen
dat ‘et oome Graodus was..

‘s Avonds ging het spul weer beginnen.
Het joeg me wel de schrik op het lijf.
Dat gerammel met de ketting.
Maar toch was ik op mijn qui vive.
Want ik trok een beetje in twijfel
de echtheid van de Sinter Klaas,
En geen zier meer kon ik geloven
aan zijn knecht de Pieterbaas.
“Stil!” riep vader bang tot moeder –
Hoor je hem?….Daar komt Pieter aan!…
Maar ze knepen samen een oogje dicht
en dat deed me veel verstaan.
Boem! daar valt een roe en strompelt
Pieter brommend uit de kast.
Al snel zag ik aan zijn kromme benen
dat het ome Gradus was.

Vanuit de christelijke en heidense historie gezien, die op deze website het uitgangspunt zijn voor de interpretatie van Zwarte Piet, bevat dit gedicht in dialect drie van de vier kenmerken van de begeleider van Sint Nicolaas namelijk de ketting, de roe en het feit dat er sprake is van een maskerade hetgeen duidelijk wordt omdat de jonge Bernhard zijn oom alleen maar aan zijn benen herkent. Het is ook interessant om te zien dat ketting en roe in handen zijn van Piet. Er is ook sprake van een Sinterklaas die ‘s nachts nog langs komt, de legendaire Sinterklaas hoogstwaarschijnlijk. Ook is de maskerade (van het ook bij de Sinterklazen genoemde zwarte gezicht misschien wel) bij deze Piet aanwezig of is er sprake van een regionale variant of een Zwarte Klaas. De dichter Bernhard van Meurs heeft echter geen moeite hem als dezelfde figuur te zien als Zwarte Piet.

Er wordt niet specifiek vermeld waaruit de maskerade die gebruikt is bestond, maar gezien het feit dat het niet genoemd wordt, kun je ook concluderen dat het de eenvoudigste en meest voorkomende vorm is geweest die er was: een zwart gezicht. Uit dit gedicht kan dat niet met zekerheid worden opgemaakt. Er ligt echter nog zoveel ten aanzien van het Sinterklaasfeest verborgen in de archieven ook stukjes geschreven in verschillende dialecten, ook door gewone mensen. Dit zal in de toekomst een nog breder beeld opleveren van de maskerades die gebruikt werden en de manier waarop het feest gevierd is. De stand van zaken op dit moment dat beschreven in dit document.

Chriestne zielen!

“Chriestne zielen!”Aorige uutroep,
Die nao meer dan vieftig jaor,
Mien nog schreien duut van ‘t lachen
En weemujigheid tegaar.
Och waor is de tied gebleven?
Al mien haoren zin nou gries,
En ik merk mien levensliedje
Raokt somwielen van de wies.

Mien geheugen speult m’al parten,
Wil ik is, uut verlejen tied,
Dit of dat geval vertellen –
Fuut ! Ik bin naom en daotum kwiet.
Maor , en dâ’s weer onbegrieplik,
Wâ’k as dreumes heb gedaon,
Glad vergeten was siends jaoren,
Kumt weer levend veur mien staon.

Zo beveurbeild uut mien jonkheid
Schiet mien ien ‘t kemiek geval
Dâ’k op Sinter Klaos beleefd heb
En oe nou vertellen zal.

‘s Aovends goeng weer ‘t spul beginnen
‘t Joeg mien wel ‘en schrik op ‘t lief
Da gerammel met de ketting;
Maor toch was ‘k op mien kievief
Went ik trok ‘en bietje ien twiefel
De echtheid van de Sinterklaos
“Stil!” riep vaoder bang tot moeder,
“Heurde ‘m?…Daor kumt Pieter aon!”
Maor ze kniepte saom ‘en eugske,
En dâ dee mien veul verstaon.
Boems! d’r valt ‘n roei, en strompelt
Pieter brommend uut de kas.
Gauw zag ‘k aon zien kromme benen,
Dat’et aome Graodus was.
Maor ‘k zei niks en hiew m’onneuzel
En dee krek al wat ie wou.
Op mien knie beleufde ik greinend
Dâ’k m’ien alles beetren zou.
Daorum kreeg ‘k ien stee van priegel,
Keuning David van taoi-taoi.
‘k Had zien kroon al opgepeuzeld,
Toen ik hum vond in moeders laoi.
Nog meer lekkers zag ‘k dien mergen
Ien de laoi van ‘t kammenet.
‘k Docht: zou moeder Sinterklaas zin?…
Jao, best meuglik !…Opgelet !

Veur haor bedstee hè’k ‘en klumke
Hooi en wortels neergezet;
Maor ze zei mien, toen’k goeng slaopen
“Zet ‘et veur oew eigen bed !
“Went de bisschop laot oe weten
Dat ie rijdt bij ou vannacht
Mergen vruug dan kum’k is kieken
Wâ de heilige man oe bracht”
‘k Kreeg ‘n kruuske op ‘et veurheufd
Met ‘n “slaopwel!” op de wang;
Trooi mien kleine kaomer binnen,
Lachend maor ‘n bietje bang.
Bang?… Waorveur zou’k bang zin? Gekheid !
Kiek ‘en bisschop is gen spook…
‘t Is ‘en heilige man uut Spanje,
Dâ zeit moeder – ‘t gleuf ‘et ook;
Maor, dat-ie te peerd ien huus kumt
Deur ‘t schorsteengat – dâ’s raor!
Zonder nek of poot te breken
Speult geen enkel peerd dâ klaor.
‘t Is kemiek!…Zou moeders zelvers? –
O, ze houwt zo veul van mien
Maor ze kan ‘m ook aorig foppen –
Zou zij zelvers? Hé !…Misschien !

Zo lei’k lang in bed te miemren,
Met de dekens aan de mond
Hiew ‘k den aojem ien, al luusterend
En keek scharp ien ‘t duuster rond.
Stil ! … daor piept de deur … gauw snurken,
Net of ik slaop. D’r kumt wat heur
Wie zou ‘t zin ! Zo waor ‘t is moeder,
‘k Zie ‘t bij ‘t schiensel uut de deur.
Zuutjes schuuft ze op kousenvuutjes,
Buugt zich veur de taofel neer.
Leit daorop ‘en groten klaosman,
Sukerbeuntjes en nog meer;

Heel veurzichtig haolt ze uut ‘t klumpke
Hooi en wortels – krek of ‘t peerd
‘t Helegaor had opgevreten
En maokt haostig rechtsumkeert.
Deur weer dicht – maor zonder piepen,
Weer is ‘t duuster – Nou d’r uut!
En daor stao ‘k al veur de taofel,
Dansend op mien blote vuut.
Klaosman, beuntjes, ‘t hele boeltje,
Gauw mee naor de werme kooi.
‘k Kruup er ien, en toen aon ‘t smullen,
Net zo lang, da’k heel de zooi,
Tot ‘et leste brukske en stukske,
Is geburgen ien mien maog.
Was de maog daarmee tevrejen ?
Jongens doen haor nooit zo’n vraag !
‘t Heugt mien deksel goed alevel,
‘k Had ‘n raoren droom toen’k sliep.
Pieterbaos danst op zien klompen,
Ien mien maog de horlepiep.

‘s Mergens heur ik moeder schrauwen:
“Chriestne zielen!” op die shrauw,
Koekeloer ‘k deur ‘t bedgordientje:
‘t Goeje mins zit arg ien ‘t nauw.
Met de handen saomgevouwen,
Blieft ze ‘n poos bedrempeld staon,
Scharp naor alle kanten kiekend,
Fluusterend: “Wâ nou gedaon?”
Of ik van de Prins gen kwaod weet,
Roep ik: “Goeje mergen, moe !”
“G’mergen jungske!” zei ze vriendlik
En kwiem langzaam naor mien toe.
Op de taofel wiezend, vraogt ze:
“Zo ! De bisschop kwiem hier niet !
“Toch wel moe! ‘t Peerd hêt et klumpke
Leeggevreten, zo ge ziet !”

“Zo ! En gij ?…Al opgegeten
Wat ie reej op taofel?…Zeg?…”
“Jao ! Hie zei mien: eet maar op jong,
Anders pakt’et moeder weg !”
“Schelm, ge fopt mien!” riep ze lachend,
“Maor ‘t is nou de leste keer”.
“Sinter Klaos rijdt veur zoo’n deugniet,
Op’en ander jaor nie meer!”
“Chriestne Zielen!” Aorige uutroep,
Die nao meer dan vieftig jaor,
Mien nog schreien duut van ‘t lachen
En weemuujigheid te gaor.