Oplossing debat?

Vergeten symboliek binnen het maatschappelijke debat

Ook vanuit de optiek zoals u kunt lezen op de pagina “De symboliek van Zwarte Piet” moet Zwarte Piet zo zwart zijn als je hem met de zwarte roet/as uit een vuur maar kunt maken, pikzwart dus. Zo ging het in de oertijd (waar de basis ligt van deze maskerade). Zo heeft het door de eeuwen als maskerade dienstgedaan en zo mag het vanwege deze historie en symboliek ook nu nog gaan. Het is enorm belangrijk dat mensen deze symboliek kennen en zich dit goed realiseren. Het zwart en wit betekent niet automatisch een verhouding slaaf en meester, zoals soms wordt beweerd over Sint en Piet. Maar belangrijker nog: het is met betrekking tot het maatschappelijk debat over de figuur Zwarte Piet ook van groot belang ons dit allemaal te blijven realiseren. Want het is die historie die van belang is bij Zwarte Piet, om te begrijpen waarom de beschuldiging van een racistische karikatuur ook niet algemeen zomaar wordt geaccepteerd en aanvaard. Een belangrijk onderdeel dat ook door de tegenstanders van Zwarte Piet heel goed begrepen zou moeten worden en vooral niet genegeerd mag worden. Want het verklaart ook gelijk heel veel over de opstelling van de voorstanders binnen het gevoerde debat.

Het feit dat er in een korte tijd in de geschiedenis zaken zijn gaan schuren in de traditie, zou eigenlijk geen reden mogen zijn om het gehele bestaan, afkomst en symboliek van Zwarte Piet daarop af te rekenen en op basis daarvan geforceerd aanpassing te eisen. De vraag is ook hoe ver de interpretatie op dit punt zou moeten gaan: een gewone Zwarte Piet, dus zwart en mannelijk, past, ook met de huidige kleding prima in de al bestaande traditie van donkergekleurde begeleiders van Sint in binnen- en buitenland en bij de duorol.

Hij staat hoger afgebeeld dan de Sint en rijdt ook op een paard! zoals onderaan is te zien op deze pagina.

Het is hier belangrijk ook op te merken dat de knecht bij Schenkman juist GEEN ketting heeft! Zwarte Pieten droegen in de maskerade tot voor kort op veel plaatsen juist wel een ketting, een van de aanwijzingen dat het helemaal niet zeker is dat ze op het boekje van Schenkman gebaseerd zijn. Het is misschien begrijpelijk dat sommige mensen dit anders interpreteren, maar er is zeker veel meer over te zeggen, zoals hier nu duidelijk wordt weergegeven. Het is niet verstandig, en deze rijke cultuurhistorische feiten onwaardig, om dat zomaar te negeren. Deze informatie kan daarbij dus helpen.

Zowel Sint-Nicolaas als Zwarte Piet kunnen gespeeld worden door wie dat wil, ongeacht de huidskleur. De Sint hoeft ook niet wit te zijn. De oudste afbeeldingen tonen een man met een getinte huid! Hij heeft andere kenmerken om het licht uit te beelden, zoals zijn haar, baard en albe en ook bij Zwarte Piet maakt de huidskleur niet uit omdat je die bedekt met roet/schmink om het donker (en de andere betekenissen ervan) te symboliseren.

Toegegeven dus, dat er korte tijd in de geschiedenis schuring was in het bestaan van Zwarte Piet, aangezien we immers niet kunnen ontkennen dat er in de jaren 60 en 70 (van de twintigste eeuw) in de maskerade iets misging en Zwarte Piet inderdaad “op sommige plekken” dubieuze vormen kreeg. Dat wil overigens niet zeggen dat bepaalde elementen per definitie discriminatoir waren, maar zo wel vaak gezien werden omdat men er een overeenkomst in zag met bepaalde stereotyperende beelden van de zwarte mens, zoals die vaak werden weergegeven. Bijvoorbeeld in stripboeken of illustraties. Denk hierbij bijvoorbeeld aan overdreven grote, buiten de lipgrens geschminkte lippen. Maar onmiskenbaar discriminatoir was bijvoorbeeld krompraat met een Surinaams accent. We zeggen hier expres “op sommige plekken”, aangezien er ook genoeg voorbeelden zijn waar dit helemaal niet aan de orde was! En na de jaren 70 (van de twintigste eeuw)  is Zwarte Piet al snel weer verder geëvolueerd waarbij dergelijke elementen vanuit de maatschappij ook weer vanzelf verdwenen.

Helaas hebben winkelbedrijven in hun reclame-uitingen dergelijke negatieve stereotyperingen, zoals die in strips en illustraties werden afgebeeld, wel tot voor kort in stand gehouden. Bij de vertolkers echter, en daar moeten we ons hierop richten, is dat dus niet het geval. Natuurlijk zijn er helaas nog weleens Zwarte Pieten vertolkers die wat achterlopen en die in die zin nog meer kunnen verbeteren. Net als dat er dus nog steeds mensen zijn die ook de huidige Piet niet voldoende veranderd vinden.

Daar zou de huidige Zwarte Piet naar onze mening echter niet op afgerekend mogen worden.

Maar als er, los van onze mening, vanwege het debat toch gezocht moet worden naar oplossingen omdat er mensen zijn die ook de huidige Zwarte Piet nog steeds vervelend vinden, dan wil men natuurlijk graag iedere mogelijke vergelijking met het beeld uit de jaren 60 en 70 ( van de twintigste eeuw) elimineren. En ook al kijkt men daarbij ook naar elementen die men als kwetsend ervaart terwijl ze dat feitelijk misschien helemaal niet zijn, is het niet erg dat te bekijken met elkaar. De cultuurhistorische betekenis van de zwarte kleur moet daarbij in beeld zijn, begrepen worden en op waarde geschat worden, ook als de zwarte kleur op zich niet erg gewaardeerd wordt. Maar wat er ook verzonnen en getracht wordt om Zwarte Piet meer aan te passen, het blijft steeds goed en van belang om hierbij te proberen een krachtige verbinding met de geschiedenis en de symboliek in stand te houden, alsmede het element van onherkenbaarheid.

Het is van groot belang dat men zich goed beseft dat de zwarte kleur dus wel degelijk een oorspronkelijk kenmerk is van Zwarte Piet en niet exclusief geclaimd kan worden als een etnische verwijzing. Aangezien de zwarte kleur dus van de oervorm van Zwarte Piet (uit de heidense tijd) overgeleverd is, en niets met de kleur van de huid te maken heeft, maar alles met de kleur van de nacht, de winter en de dood, is het blijven volhouden dat Zwarte Piet racistisch is en dat mensen een racistisch feestje vieren vanwege het zwart, dus zeker niet terecht. Vol blijven houden dat Zwarte Piet een racistisch stereotype is omdat in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw er vertolkers waren die krompraat spraken, is ook onterecht, want op basis van een element dat maar een zeer korte tijd in de historie aan de orde was, zeker niet algemeen voorkwam en inmiddels al zo goed als verdwenen is, is het afkeuren van Zwarte Piet onterecht. En alle andere kenmerken die men dan nog als kwetsend ervaart, wil niet zeggen dat ze dat ook zijn. Maar natuurlijk kunnen we er dus wel naar kijken om te bezien of er nog meer gedaan kan worden om die gevoelens van gekwetstheid te verminderen. Met deze kennis van zaken zou het debat ook anders gevoerd kunnen worden, waarbij de ernstige beschuldiging van racisme dus beter niet gemaakt zou kunnen worden. Want met het stempel van racisme erbij wordt dat ook als zeer kwetsend ervaren door veel Nederlanders omdat men dat aanvoelt als een directe beschuldiging aan het adres van hun ouders en voorouders. Vertolkers van Zwarte Piet doen geen donker persoon na omdat Zwarte Piet immers geen mens is maar een symbool!

Nu we weten dat alle voorgaande generaties vanuit de historie, met alle symboliek erbij, nimmer een racistische karikatuur hebben neergezet en ook nimmer een donkere persoon nadeden, is het duidelijk dat de argumenten van de tegenstanders over racistische elementen bij Zwarte Piet ook niet houdbaar zijn! Dit gegeven blijven negeren is naar onze mening geen goede basis/grond om ooit tot oplossingen te komen. Verder is het nogmaals goed om te beseffen dat deze vermenging en schuring niet algemeen was en er op veel plaatsen dus altijd al een acceptabele Zwarte Piet is neergezet. De eis dat ook het zwart van Zwarte Piet zou moeten veranderen op basis van de beschuldiging dat hij een racistische karikatuur zou zijn en slechts bestaat als parodie op de donkere mens wordt hier, gelet op het bovenstaande, logischerwijs ook niet zondermeer gevolgd. Immers kun je eenvoudig zien dat voor de jaren 60 in de vorige eeuw er nog allemaal verschillende soorten Pieten rondgingen in Nederland, waaronder ook de acceptabele figuur in edelmanpak en met krullenpruik zoals die nu gebruikelijk is. De eenheid van na de jaren 50 was er nog niet. En al die figuren waren regionaal vanzelf geëvolueerd vanuit de volkse Zwarte Klazen, zoals die tijdens de reformatie rondgingen. Kortom, gewoon gebaseerd op de figuur vanuit de historie met alle bijbehorende symboliek. Precies zoals we dat door heel Europa ook terugzien. Enige nuance in het eisenpakket alsmede enige nuance in de harde beschuldigingen van racisme, zouden de weg openzetten tot een dialoog van geheel andere orde. Eén waarbij er wellicht meer sprake zou kunnen zijn van een wederzijds respect. Zonder beschuldigingen en harde eisen, als ook zonder de geforceerde aanpassingspogingen die enkele omroepen en intochtcomités betrachten. Kortom, het zou de weg wellicht openzetten tot een natuurlijk evolutie van Zwarte Piet, zoals het hoort te gaan binnen een traditie, zonder dat de hakken in het zand blijven staan. Maar dan wel zodanig dat het zwart van Piet geen issue blijft en het niet langer onterecht als een etnische verwijzing wordt geclaimd. Zwarte Piet met de juiste historische symboliek en behoud van het belangrijke element van de duizenden jaren oude zwartschminktraditie kan dan op goede wijze vanzelf evolueren met respect voor alle huidige kritiek en gevoelens van gekwetstheid van beide zijden. Dat zou volgens onze visie in ieder geval de weg naar een oplossing kunnen zijn van de controverse rond Zwarte Piet. Maar een ding moeten alle partijen zich hier altijd bij goed realiseren… Dit soort dingen, waarbij miljoenen mensen vanzelf en zonder dwang in beweging moeten komen, vergen gewoon tijd.

En gelet op het voorstaande kun je hierbij feitelijk niet vasthouden aan de stelling “Zwarte Piet is racisme, en racisme kun je niet afbouwen, maar moet je per direct de kop in drukken (of moet je per direct afschaffen) en dus moet Zwarte Piet afgeschaft worden”, want er is in de basis, symboliek en het zijn van Zwarte Piet, zoals hier nu uitgelegd, absoluut geen sprake van racisme. Derhalve, aangezien er geen sprake is van racisme bij of door Zwarte Piet, hoeft er op dat vlak ook niets afgebouwd of de kop ingedrukt te worden.

Kortom, gun het tijd. Zonder dat zal een diepgewortelde traditie eenvoudig niet veranderen en geforceerde pogingen daartoe geen standhouden.

Dit is een plaatje uit de eerste druk van het boekje van Jan Schenkman: Sint-Nicolaas en zijn knecht.

(Bom, 1850) We zien hier een zwarte (jonge)man in rol van de begeleider van Sint. Hij staat hoger afgebeeld dan de Sint en rijdt ook op een paard! Het is hier belangrijk ook op te merken dat de knecht hier geen ketting heeft! Hieruit trekken we de conclusie dat de Zwarte Piet in de maskerade andere wortels heeft dan dit boekje van Schenkman. Immers liepen voor die tijd de volkse Zwarte Klazen en alle figuren daaruit voortvloeiend wel met kettingen. Figuren die we in vele verschillende vormen nog in Nederland zien tot Zwarte Piet zich ging nationaliseren in de jaren 50.