De symboliek van Zwarte Piet

Wat wordt door Zwarte Piet uitgebeeld?

In feite representeert Zwarte Piet veel verschillende dingen. Waar hij in de basis in ieder geval niet voor staat, is voor een mens of een groep mensen. Dat hij door een mens wordt uitgebeeld veranderd daar niets aan. Hoewel het natuurlijk fijn is dat zowel volwassenen als kinderen hem zien als een vriendelijke persoon.

Het Sinterklaasfeest is een midwinterfeest. Al sinds de heidense tijd (de tijd voor Christus) staat het midwinterfeest voor onvruchtbaarheid en vruchtbaarheid uit, donker (nacht) en licht (dag), winter en zomer.. En vanuit de christelijke traditie is daar nog het kwade en goede bijgekomen, alsmede de opvoedkundige functie waarbij kinderen een moraal aangeleerd krijgen.

Dat is ook nu nog steeds een belangrijk onderdeel van het Sinterklaasfeest! Kinderen krijgen in de aanloop naar het feest (altijd) te horen dat ze geen cadeautjes zullen krijgen als ze niet lief zijn geweest. De roe mag dan fysiek steeds minder zichtbaar zijn, in feite is hij er nog steeds! Sint en Piet zelf echter, gaan steeds minder mee in het opvoedkundige spel. Het kan hen niet meer zoveel schelen of de kinderen stout zijn of lief! Dat zeggen ze ook tegen de volwassenen, als ze het horen! De meeste Sinten en Pieten willen liever niet door kinderen gezien worden als figuren waar de kinderen bang voor moeten zijn. En evenmin willen zij die opvoedkundige zaken, waar ouders soms moeite mee hebben, oplossen. De rol is in die zin al vele jaren aan het veranderen, hoewel er nog genoeg plekken in Nederland zijn waar men nog wat meer vasthoudt aan het oudere beeld, waarbij ook de roe niet altijd verdwenen is. Maar in het spel blijft het nog steeds een belangrijk onderdeel dat kinderen meekrijgen dat ze lief moeten zijn. Want stoute kinderen krijgen immers nog steeds de roe, zo wordt hen voorgehouden. Ook in de Sinterklaasliedjes wordt dat nog gewoon bezongen.

De kleren van Zwarte Piet in vroegere tijden, zeker wanneer we kijken naar de cartoon van Knecht Ruprecht hieronder, doen je ook denken aan het kwade en het slechte: als vuilnis dat opgeruimd moet worden. Bij alle mensen, van welke huidskleur dan ook, is dat een vorm van herkenning, want iedereen heeft kwade kanten en dat is wat wordt uitgebeeld in Zwarte Piet. Maar NEE, je kunt hier niet aan een vuilnisman of wat voor mens dan ook denken, want Zwarte Piet beeldt geen mens uit! Dat is erg belangrijk om te onthouden, hoe hij er ook uitziet! Als iedereen goed begrijpt dat Zwarte Piet geen mens uitbeeldt dan gaan we dergelijke associaties misschien ook niet meer maken. Het is van belang dat iedereen weet waar Zwarte Piet met zijn specifieke uiterlijk voor staat. Dan begrijpen we ook dat Sint en Piet juist samen horen en de belangrijke boodschap uitdragen dat ze elkaars tegenpolen zijn, maar samen in balans zijn Ter verduidelijking kunt u dat op het onderstaande lijstje nog eens goed zien.

Sinterklaas Zwarte Piet
Goed Kwaad
Licht Donker
Dag Nacht
Wit Zwart
Zomer Winter
Vruchtbaarheid Onvruchtbaar
Belonend Straffend
Vroom Stout/ondeugend
Leven Dood
De wereld Onderwereld/wereld van de doden
Mensen Geesten/spoken
Oud Jong
Vrij (het goede/het leven overwint) Geknecht  (de dood/de winter/het kwade) is overwonnen

Foto

Want wie heeft witte haren en een witte baard en een witte albe (de witte jurk onder de rode mantel)? Juist: Sint! Om het licht, de vruchtbaarheid, de zomer het goede en al dat soort mooie zaken aan te mogen duiden. Ook Sint is uiteindelijk niet meer (alleen maar) de mens uit Myra, maar is tot symbool geworden voor deze dingen. Hij moet net als Zwarte Piet ook als zodanig worden beschouwd. Het element van de sobere, donkere en vieze kleding van de oude Zwarte Pieten is overigens niet aanwezig in de huidige Zwarte Piet, die juist een heel kleurige outfit heeft. Zeer waarschijnlijk ontleend aan de sjiekere variant van de gemaskerde Klazen en andere afbeeldingen van Sint-Nicolaas zoals die er vroeger waren. Onder andere vaak naar het evenbeeld van Karel V, van wie men vaak de houten gravures gebruikte bij publicaties en erbij zette dat het Sint-Nicolaas betrof.

Sinterklaas en Zwarte Piet zijn samen feitelijk een reële weergave van de werkelijkheid zoals wij die allen kennen met het goede en het kwade, het licht en het donker. Het goede moet overwinnen en wordt daarom ook met respect behandeld. Dat is iets anders dan met onderdanigheid. Verder is stout zijn en tegen de regels ingaan soms ook nodig. Ook dit zien we terug in Zwarte Piet wanneer hij achter de rug van Sint om gekke dingen loopt te doen! Sint zonder Zwarte Piet is onvoorstelbaar. Zwarte Piet verwijderen of zodanig aanpassen dat dit symbolieke zwart van het gelaat verdwijnt is vanuit deze wetenschap een zodanige verminking van het Sinterklaasverhaal (maar ook van het echte leven) dat dat geen optie is.

Een andere kijk op het donker en licht vinden we terug in de interpretatie van Zwarte Piet als het nieuwe, jonge, vruchtbare leven dat zich in de loop van het jaar ontwikkelt tot Sint-Nicolaas. Die daarna sterft om opnieuw als Zwarte Piet weer op te staan. Wel een mooie kijk ook op de dubbelrol van Sint en Zwarte Piet zoals die lange tijd bestaan heeft.

Wij zijn van mening dat het van groot belang is om de hier beschreven symboliek ook binnen het maatschappelijke debat niet uit het oog te verliezen. Vanuit die visie kunt u op de pagina “oplossing debat?” ook lezen hoe wij daar oplossingen zien.