Combinatie Heilige en Volkse Sinter Klaas (Duorol)


Wie oude teksten over Sint Nicolaas leest, kan niet anders dan zich verbazen over zijn uiterlijk. Hij heeft heel vaak een zwart gezicht, draagt beestenhuiden en hoorns, er is sprake van vurige ogen, hij draagt een roe, een zak en rammelt er lustig op los met een ketting.  In die tijd komt overigens wel ook al de verschuiving op gang tot de figuur van Zwarte Piet zoals wij die nu kennen. Met holle stem vraagt hij of er ook stoute kinderen zijn. (Als je goed kijkt op het plaatje hierboven zie je links naar beneden nog een staart! hangen.)

Als hij zijn beestenhuiden of vodden inruilt is er vaak sprake van edelenkleding en wij zien Sint Nicolaas dan ook vaak als edelman afgebeeld. Zo werd hij, zwartgemaakt of gemaskerd, ook aan kinderen opgevoerd. Als wij de traditie goed beschouwen en begrijpen dan zien wij hier al Zwarte Piet. Daar waar velen uitgaan van een start bij het boekje Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman, is de werkelijkheid dat hij in de traditie voortleefde als de figuur die wij nu kennen als Zwarte Piet en dat Schenkman daar met zijn boekje maar bar weinig mee te maken heeft gehad.

De Sinter Klazen die we dus uit die oude teksten leren kennen is Zwarte Piet, vermengd met elementen van Sint Nicolaas. Wij noemen dit de duorol. Men vermoedt dat dit onder invloed van de verbodsbepalingen tijdens de Reformatie is gebeurd. We zien dit ook terug in de landen om ons heen. Lees er meer over in het artikel Zwarte Klaas is Zwarte Piet.

 

 

 

Tante Jet maakt als (Zwarte) Sint Nikolaas (met zwart gezicht, zak en bezem (hier zowel roe als staf!) ) de kinderen blij. uit: De orgelspeler van F. H. van Leent

 

 

 

Deze bovenstaande figuur wordt in België dan weer Père Fouettard of Saint Fouettard genoemd en dan weer Saint Nicolas

Ook de in het grensgebied voorkomende boerensinterklaas heeft veel weg van de begeleider van Sint Nicolaas (of Sint Maarten) de Pelzmärter of de Pelznickl

Alhoewel onderstaand plaatje een masker suggereert, wordt in de tekst gesproken over een Zwarte Knecht met een roetzwarte maskerade.

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1654 – Sinter Klaas voor de kinderen
  2. 1659 – Dat de Jonghe-luy hem loven met geraes. […] W’ hebben immer een veel goeder Sinte Claes:
  3. 1667 – Lof van Sinter Claas Brande wijn
  4. 1667 – Op een Sinter Klaas-gift van Glas geblasen
  5. 1720 – …Sint Niklaas met zyn paardje ter schoorsteen inkomt…
  6. 1768 – “Vrees niet, en maak niet veel geraas, Ik ben ‘t; ik toon u Nicolaas.”
  7. 1780 (1796) – Monsterdier – eene koe-huid omgeslagen, zoo dat de hoornen vlak boven het gezicht kwamen, […] en de staart kronkelde achter aan.
  8. 1783 – Dien Sinterklaas op stelten/ Sint Felten
  9. 1788 – By helderen dag rydt een Man, in het wit gekleed, en zeer fraai versierd, te paard door de straaten der Steden. (ook: Sint Nikolaas/Klaas Vaak)
  10. 1799 (1800) – “Op alle Dorpen word het Feest van St. Nikolaas gevierd. Op eenigen derzelven rijd één, somstijds twee Menschen op één Paard, dan rond
  11. 1800 – Sinterklaas… zwarten Man…Piet Poot
  12. 1813 – Onlangs hadden wij St. Nicolaas avond….verschrikken door […] een’ zogenaamden bullebak
  13. 1814 – Dezen brengt hij, in den schoê, ,,Niets dan slechts een’ berken roê – Sint Nikolaas
  14. 1819 – als gij niet stil zijt, dan komt de zwarte man! Als gij het niet spoedig doet, dan zal St. Nicolaas u medenemen
  15. 1820 – Kindereter – dat Sint Nicolaas geschenken bragt en dat hij eenen straffen vent den Kinderëter vooruitzond om te zien of zij zich zoo wel gedragen hadden…
  16. 1821 – Al doet uw naam hen beven, Gij komt toch lekkers geven.[…] Dat nooit geen roede uw oog verschrikk’, Maar ’t loon der deugd uw ziel verkwikk’.
  17. 1821 – De Bullebak – Kleinen Andries
  18. 1825 – zij zetten elk een’ nieuwen klomp, met hooi en haver gevuld, onder den schoorsteen, en vroegen wel vijf-en-twintig maal aan hun moeder, of zij geloofde, dat St. Nikolaas wat brengen zoude?”
  19. 1827 – The similarity between the Italian Beffana (Befana) and the ideal [black!] Sandy Claus of the American children is curious.
  20. 1829 – Nu trad de gewaande Sint Nikolaas een paar stappen naderbij en riep nog eens, met eene nagemaakte grove stem: “Zijn er ook stoute kinderen?”
  21. 1831 – “Men doet, namelijk, gelijk ieder weet, Sint-Nikolaas niet slechts verschijnen, om de kinderen vrolijk te maken,[…] met oogen van vuur, met kettingen, met beestenhuiden,
  22. 1833 – “De andere kindertjes weten niet beter, of daar bestaat nog een Sint Nikolaas, en men maakt hen doorgaans bevreesd met den een of anderen wonderlijk aangekleeden of opgeschikten man.”
  23. 1835 – knevels… welke gij u te Sint Nicolaas met gebrande kurk gemaakt hebt
  24. 1835/1840 – Nimmer, nimmer zal ik meer voor Sinter Klaas spelen (zwart momaangezicht)
  25. 1836 – Den zwarten knecht van St. Nikolaas met kettingen
  26. 1840 – …en ziedaar de oorzaak, waarom de Duivel in het bijgeloof insgelijks met bespotting wordt bejegend.
  27. 1840 – Zoo spreekt men in Duitschland van Knecht Ruprecht en Knecht Nikolaas.
  28. 1840-1849 (184?) – Jaagt elkanderen geenen schrik aan. (momaangezicht St. Nicolaas)
  29. 1843 (1894) – Boems! d’r valt ‘n roei, en strompelt Pieter brommend uut de kas.
  30. 1845 – …nadat de Heilige man, onder allerlei afzigtelijke gedaanten, zich des avonds te voren van de braafheid en gehoorzaamheid der kleinen overtuigd heeft…
  31. 1845 – Zie de maan schijnt door de bomen, makkers staakt uw wild geraas! (lied en muziek)
  32. 1849 – “Ik heb ’t nog niet vergeten, dat hij mij, verleden jaar, in zijn zak wou stoppen en meênemen naar Spanje.”
  33. 1849 (1852) – De deur slaat open en Sint-Nikolaas treedt in, Al grommend in den baard, die afstroomt van zijn kin; Een masker voor ’t gelaat – afschuwelijk van kleuren…
  34. 1850 – Buiten het vertrek horen wij een zwaren stap en eene grove stem. […] Het is een nagemaakte Sint-Nicolaas, een schrikbeeld…
  35. 1850 (voor 1850) – Geen zwarte kop Met huiden om het lijf geslagen En hoornen op. Geen ketens ramm’len langs de keijen
  36. 1852 – Kwam Nieklaas, die goede Sant, Naar gewoonte weêr in ‘t land, (Jan Vernielal)
  37. 1853 – Een reizende hansworst te paard of op klompen, een vervaarlijk spook met rammelende kettingen in den schoorsteen om de kleine kinderen bang te maken… (ook Popanz)
  38. 1854 – “, en op Sint Nicolaasavond geen bisschop gezien of hy had een zwart gezicht, rammelde vervaarlijk met ketenen en vroeg met een holle stem: zijn hier ook stoute kinderen!”
  39. 1860 – Kom, doe dat leelijk mom eens af
  40. 1860 – Misschien komt hij weer met vuurige oogen, met ketenen rammelend, in een beestenhuid… “dat praat ge hun… in nog geen eeuwen uit het hoofd.”
  41. 1863 – …en zwarte Klaas of Haantje-Pik, kan je dan beet krijgen.”
  42. 1866 – verbeeld door verpoetste, vermomde, gemaskerde en verkleede lieden; rondom liepender, hoe zal ik ze heeten? menschen? in beestenvellen en met steerten en hoorns aan
  43. 1870 – wij kopieëren zoo goed wij kunnen de verschrikkelijke Sint Nicolaassen, […] en wij oefenen ons, om eens zeer leelijk voor den dag te komen, met ketens en een zwart gezigt […] men moet de krulkopjes dan nog een beetje geestig weten schrik aan te jagen.”
  44. 1871 – …ten slotte was de heilige bisschop ook geen moriaan…
  45. 1873 – Wij hebben weinige dagen geleden, op nieuw St. Nicolaas gevierd
  46. 1878 – Sinterklaas […] de ketting aan zijn been verried hem reeds huizenver.
  47. 1880 – Sint Nicolaas-avond – Zwarte knecht/masker
  48. 1893 – Sinterklaas is bij ons geweest […], of eigenlijk zijn knecht.
  49. 1895 – Winschoter Zwarte Pieten droegen ook mijters
  50. 1937 (eerder al) – …omdat St. Nicolaas volgens hem door de schoorsteen kwam, besmeurde hij dat pak geheel met houtskool…
  51. 1791 – … met bedreigingen van den zoognaamden bullebak, of den zwarten man, die hen zal medenemen of opeten, indien zij niet zoet zijn en daadlijk gehoorzamen?
Tekstbron:
  1. 1783 – “Minne-zangen en jeugdige gedichten”
  2. 1813 – “Almanak voor de huishouding, keuken en gezondheid, voor het jaar 1814”
  3. 1821 – Voorvallen en merkwaardigheden uit het leven van den kleinen Andries
  4. 1871 – De Volksvermaken
Begeleiders:
  1. Père Fouettard/Saint Fouettard/Vader Geselaar
Films:
  1. 2013 – Nikolaus und Krampus mit Tobias
Illustraties:
  1. 1750 – Ons Nicolaas Goet Heylig Man… die van zijn paard niet komen kan.
  2. 1760 – Edelmanklaas – Karel V
  3. 1760 – Edelmanklaas – Karel van Orléans
  4. 1766 – St. Nicolaas almanach, voor het jaar 1766. ‘
  5. 1829 – Mietje en haar broertje, en andere vertellingen en gedichtjes voor lieve kinderen
  6. 1835 – Kinderspelen en vermakelijkheden-momaangezicht Sinterklaas
  7. 1840 – De beminnelijke Gerrit–Roelf Gerrit Rijkens
  8. 1840 – Edelmanklaas – prent van Wijnhoven
  9. 1840-1849 (184?) – Jaagt elkanderen geenen schrik aan
  10. 1846 – Sinterklaassjabloon lijkend op Beminnelijke Gerrit
  11. 1849 – Groninger Archieven 1536-4777: reclame J.H. van de Weijer.
  12. 1849 – plaat 1 Sint rijdt door de lucht. – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  13. 1849 – plaat 2 ‘k Heb het genoegen u den eerwaardigen Sint Nikolaas voor te stellen. – Sint Nicolaasvertellingen (Van Schaick)
  14. 1849 – plaat 3 Daarop greep hij Alexander aan, lag hem over zijn knie en gaf hem zo’n duchtig pak slagen – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  15. 1849 – plaat 4 Henri had aan het koord, waar Sint Nikolaas met den enen voet in verward raakte, getrokken. – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  16. 1849 – plaat 5 Door die openhartige gulle bekentenis dacht hij alles goed te zullen maken… – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  17. 1850 – Sint Nikolaas bij stoute kinderen (Jan Schenkman 1e druk)
  18. 1852 – St. Nieklaas uit De ondeugende Kinderen van Goeveneur
  19. 1863 – Santa Claus 1st picture by Thomas Nast
  20. 1874 – Als St. Niklaas verschijn ik nu
  21. 1880 – Een Poppenmoedertje
  22. 1880 – Zwarte/gemaskerde knecht uit Proza en Poezie van Goeverneur
  23. 1881 – Tante Jet als Zwarte Klaas
  24. 1892 – Sint met bezem-Echo van het Zuiden
  25. 1892 – Sint met roe op paard – Echo van het zuiden
  26. 1900 – Boerensinterklaas Groningen
  27. 1900 – De Zwarte Sinterklaas van de Veluwe
  28. 1940 – Kaart met namen van Zwarte Piet
  29. Belgische Centsprent – knecht
  30. Belgische Centsprent – La saint Nicolas et saint Fouettard
  31. Belgische centsprent – zwarte knecht
  32. Nuuttipukki (Finse Krampus/Kerstman duorol)
  33. Santa Claus – duorol
  34. 1850 / 1870 – Volksprent
  35. 1812 / 1850 – Volksprent
Postkaarten:
  1. Hier Saint Nicolas genoemd
  2. Kerstman met ketting 1
  3. Kerstman met ketting 2
  4. Kerstman met roe (Finland)
  5. Kerstman stopt kind in zak (duorol)
  6. Sint met roe (1)
  7. Sint met roe (2)
Schilderijen:
  1. 1703 – Feestelijkheden van Sint Nicolaas , Matthijs Naiveu
  2. 1837 – Nederlandse Sint in de VS. “Santa Claus, or St. Nicholas”
  3. 1870 – Pieter-mijn-knecht van Gaetano Chierici