Edelmanklazen


Zwarte Piet heeft een lange en diverse geschiedenis waarvan een invloed is die van de Edelmanklazen. Dat zijn ruiterportretten van (bekende) edelen die omgevormd werden tot portretten van Sint Nicolaas. Deze droegen ook het pak van de edelman zoals ook Zwarte Piet dit heden ten dage nog draagt en zijn te zien met krullen(pruiken). Deze Klazen droegen vaak een masker of waren zwartgemaakt en vervulden een duorol Dit wordt verder uitgelegd in het artikel Zwarte Klaas is Zwarte Piet.  Hier is ook het begrip Popanz van belang. Deze ruiterportretten ziet u hier: (Klik op de plaatjes voor een groter beeld.)

In deze prent ziet u iets terug van deze duorol waarbij Sint op een paard zit, maar wel als nar gekleed is. Hier draagt hij een masker. Over deze harlekijn of nar lezen we ook in een bron uit 1717.

Het verklaart ook deze prent waar Sint en de knecht erg op elkaar lijken kwa kleding en in de praktijk dus vaak met een masker of zwartgeschminkt werden opgevoerd:

Er is ook een tekst uit 1799/1800 van dominee Hanewinckel waarin hij twee figuren samen op een paard beschrijft die de kinderen voor Sinterklaas houden.

Ook in kinderboekjes komt deze edelmanvorm van Sinter Klaas voor in de duorol waaruit dus ook Zwarte Piet voortkomt. In die zin hebben we hier wel degelijk met Zwarte Piet te maken.

 

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1772 – ik zag hem eindelyk aan voor een ryken Heer, die in eene Stad voor zo veel gelds aan lekkers uitdeelde[…]Deze denkbeelden, die zeer begunstigde de leer der Spookeryen en verschynende Geesten waarvan ik, als naar gewoonte in die dagen, ook veel hoorde…
  2. 1772 – Noch deeze Week valt de beroemde St. Nicolaasdag in: waarop ik in myne jeugd al vry sterk gesteld was, en dien ik niet gaarne zou hebben zien afschaffen
  3. 1788 – By helderen dag rydt een Man, in het wit gekleed, en zeer fraai versierd, te paard door de straaten der Steden. (ook: Sint Nikolaas/Klaas Vaak)
  4. 1829 – Nu trad de gewaande Sint Nikolaas een paar stappen naderbij en riep nog eens, met eene nagemaakte grove stem: “Zijn er ook stoute kinderen?”
  5. 1852 – Kwam Nieklaas, die goede Sant, Naar gewoonte weêr in ‘t land, (Jan Vernielal)
  6. 1853 – Een reizende hansworst te paard of op klompen, een vervaarlijk spook met rammelende kettingen in den schoorsteen om de kleine kinderen bang te maken… (ook Popanz)
Illustraties:
  1. 1750 – Ons Nicolaas Goet Heylig Man… die van zijn paard niet komen kan.
  2. 1760 – Edelmanklaas – Karel V
  3. 1760 – Edelmanklaas – Karel van Orléans
  4. 1766 – St. Nicolaas almanach, voor het jaar 1766. ‘
  5. 1770 – Wanneer Sint Nicolaas veel lekkernijen geeft
  6. 1775 – Knecht -De nieuwe Sint Nicolaas-prent., Erven de Weduwe Jacobus van Egmont,
  7. 1829 – Mietje en haar broertje, en andere vertellingen en gedichtjes voor lieve kinderen
  8. 1840 – De beminnelijke Gerrit–Roelf Gerrit Rijkens
  9. 1840 – Edelmanklaas – prent van Wijnhoven
  10. 1846 – Sinterklaassjabloon lijkend op Beminnelijke Gerrit
  11. 1849 – Groninger Archieven 1536-4777: reclame J.H. van de Weijer.
  12. 1852 – St. Nieklaas uit De ondeugende Kinderen van Goeveneur