Kettingen/ketenen


Een niet onbelangrijk kenmerk (naast roe. zak en zwart gezicht) is de ketting van Zwarte Piet (en eerder de Zwarte Klazen). Tot de jaren ’50 van de 20e eeuw was Zwarte Piet regelmatig in het bezit van een ketting en de belangrijkste functie van deze ketting was ermee rammelen om zo lawaai te maken. Naast het hard bonzen op de deur en ook het rinkelen van (koebellen) is deze ketelmuziek een belangrijk onderdeel van het Sint Nicolaas feest. Wij zingen niet voor niets:

Zie de maan schijnt door de bomen, makkers staakt uw WILD GERAAS!

Deze ketting is onderdeel van de afstamming van Zwarte Piet van de aan Sinterklaas onderworpen geketende duivel stammend uit de middeleeuwen en men vermoedt dat dit symbool is toegevoegd om duidelijk te maken dat de heilige de duivelse begeleider in toom heeft. Zwarte Piet wordt ook gezien als een voortzetting van oude heidense en Germaanse gebruiken en toen de kerk deze niet kon uitbannen, moest door middel van deze ketting, in ieder geval duidelijk zijn dat zij niet meer heersten, maar het christendom en de kerk.

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1316/1657 – Het volksgebruik was echter te diep ingeworteld; en in weêrwil van het verbod heeft later de viering van den St. Nicolaas-avond weder plaats gehad.
  2. 1780 (1796) – Monsterdier – eene koe-huid omgeslagen, zoo dat de hoornen vlak boven het gezicht kwamen, […] en de staart kronkelde achter aan.
  3. 1792 – mijn bakhuis had ik zwart gemaakt, en ik rammelde zoo verschrikkelijk met de ketting, […] dat ik Sinter Klaas was, die nu reed
  4. 1802 – … dat men, op den dag, die aan eenen roomschen Heiligen, St. Nikolaas genaamd, gewijd is, kerels verkleedde en zwart maakte, …
  5. 1802 – Zij laggen om Zint Nicolaas Die met een ketting loopt, En maakt een drommels groot geraas 
  6. 1809 – Die ketting tel ik niet, al maakt ze wat geraas, Al zien de kinderen my aan voor Sinterklaas;
  7. 1821 – dat de ketting, even als van St. Niklaas, ons, onder meer, bijzonder behaagde.
  8. 1829 – En van een’ Zwarten man, Die in den avond dan Den schoorsteen uit kwam rijden. Hij heette Sinterklaas,…
  9. 1829 – Nu trad de gewaande Sint Nikolaas een paar stappen naderbij en riep nog eens, met eene nagemaakte grove stem: “Zijn er ook stoute kinderen?”
  10. 1830 – “Toen ik het rijtuig zag naderen, klopte mij het hart als een kind, dat om den wille van het speelgoed naar de gevreesde gedaante van Sint Nicolaas verlangt
  11. 1831 – “Men doet, namelijk, gelijk ieder weet, Sint-Nikolaas niet slechts verschijnen, om de kinderen vrolijk te maken,[…] met oogen van vuur, met kettingen, met beestenhuiden,
  12. 1834 – Daar speelt Sint Nikolaas de baas, […] Hij heeft een keten aan zijn been; Ik bid u, ga er toch niet heen,
  13. 1835/1840 – Nimmer, nimmer zal ik meer voor Sinter Klaas spelen (zwart momaangezicht)
  14. 1836 – Den zwarten knecht van St. Nikolaas met kettingen
  15. 1843 (1894) – Boems! d’r valt ‘n roei, en strompelt Pieter brommend uut de kas.
  16. 1846 – Men verkleedt zich dan ook wel eens, en rammelt met een’ ketting.
  17. 1847 – Daar was Sint Nikolaas waarlijk te goed en vriendelijk voor, om na zijnen dood voor een’ bullebak gebruikt te worden.
  18. 1848 – “Wel jongen! daar kwam hij [sint Nicolaas] zoo zwart als een schoorsteenveger, met kettings omhangen, bij ons in de kamer.
  19. 1848 – En dan dat gerammel van ketens en dat geklets op klompen en dat vervaarlijk gebrom en gebrul….. foei!
  20. 1849 – “Ik heb ’t nog niet vergeten, dat hij mij, verleden jaar, in zijn zak wou stoppen en meênemen naar Spanje.”
  21. 1849 (1852) – De deur slaat open en Sint-Nikolaas treedt in, Al grommend in den baard, die afstroomt van zijn kin; Een masker voor ’t gelaat – afschuwelijk van kleuren…
  22. 1850 (voor 1850) – Geen zwarte kop Met huiden om het lijf geslagen En hoornen op. Geen ketens ramm’len langs de keijen
  23. 1853 – Een reizende hansworst te paard of op klompen, een vervaarlijk spook met rammelende kettingen in den schoorsteen om de kleine kinderen bang te maken… (ook Popanz)
  24. 1854 – “, en op Sint Nicolaasavond geen bisschop gezien of hy had een zwart gezicht, rammelde vervaarlijk met ketenen en vroeg met een holle stem: zijn hier ook stoute kinderen!”
  25. 1860 – Kom, doe dat leelijk mom eens af
  26. 1860 – met de groote bisschopsmuts op het hoofd en voor het overige gehuld in een wollenkleed of in een beddelaken, vergezeld van zijnen minder heiligen dienaar, Pluto, Zwarteman, of knecht Ruprecht geheeten.”
  27. 1860 – Misschien komt hij weer met vuurige oogen, met ketenen rammelend, in een beestenhuid… “dat praat ge hun… in nog geen eeuwen uit het hoofd.”
  28. 1869 – …hadden we kunnen vermoeden dat de angstverwekkende knecht met zijn bokkenfacie en zijn afzigtelijke horens de zoon van vaders oppasser was
  29. 1870 – wij kopieëren zoo goed wij kunnen de verschrikkelijke Sint Nicolaassen, […] en wij oefenen ons, om eens zeer leelijk voor den dag te komen, met ketens en een zwart gezigt […] men moet de krulkopjes dan nog een beetje geestig weten schrik aan te jagen.”
  30. 1871 – …ten slotte was de heilige bisschop ook geen moriaan…
  31. 1872 – Mijn Sinterklaas was een man te voet met een grove pij en een bonte muts. Achter zich aan sleepte hij een ketting, die over de steenen in onzen gang kletterde […] Ze hadden hem over de daken hooren rijden. Het hinneken van zijn paard had hen uit den slaap gehouden. Zijn zwarte knecht had kist bij kist door den schoorsteen leeggestort.”
  32. 1873 – Wij hebben weinige dagen geleden, op nieuw St. Nicolaas gevierd
  33. 1880 – Lange tijd werd in West-Friesland door de kinderen op de avond van vijf december ‘stoeltje gezet’.
  34. 1893 – Sinterklaas is bij ons geweest […], of eigenlijk zijn knecht.
  35. 1897 – Het St. Nicolaasfeest op Texel
  36. 1905 – wanneer men nog te Grouw Sint Pieter met z’n zwarte gezicht, z’n rammelende ketting aan ‘t been zomaar in de gang van de huizen komt, wanneer zwarte Piet z’n rondreis met Sinterklaas doet,…
  37. 1878 – Sinterklaas […] de ketting aan zijn been verried hem reeds huizenver.
  38. 1898 – Vader staat op en gaat de kamer uit.
  39. 1891 – … met zijn knecht, de zwarte Jan, met een ketting aan het been.
  40. 1870 – …wanneer nog the Grouw Sint Pieter met z’n zwarte gezicht, z’n rammelende ketting aan ‘t been zomaar in de gang van de huizen komt, wanneer zwarte Piet z’n rondreis met Sinterklaas doet,..
  41. 1948 – Piet sprong achter zijn meester op de schimmel en tilde de zak tussen hen beiden in. [en] de ketting van Zwarte Piet
  42. 1944 – Rammelt de Zwarte Piet Daar zijn ketting niet?
  43. 1898 – de knecht van onzen Sint met de ketenen in den schoorsteen hoorden rammelen – surprisen eenigzins anders
  44. 1888 – Hij exposeerde een levenden Sint Nikolaas en een levenden zwarten knecht, de laatste met ketting en al, en liet dezen knecht dan bij wijze van reclame een paar maal daags met luidruchtig ketengerammel het huis uit en de straat op vliegen.
  45. 1932 – wanneer op St.-Nicolaas-avond de zwarte knecht met een ketting aan het been over den zolder gaat […] dan is dat het oogenblik, waarop men de kinderziel waarneemt op haar mooist en op haar best en instinctief voelt ieder oudere dat aan.
  46. 1937 – Piet zijn knecht zo zwart als roet, Met een ketting aan zijn voet, Kijkt door het vensterglaasje.
  47. 1953 – (Geen moor) …maar Zwarte Piet noemden onze ouders, […], de duivel
  48. 1791 – … met bedreigingen van den zoognaamden bullebak, of den zwarten man, die hen zal medenemen of opeten, indien zij niet zoet zijn en daadlijk gehoorzamen?
  49. 1949 – De Belzebok
  50. 1930 – dat de heilige man zich niet ontzag z’n knecht bij te staan bij het versjouwen der kist.
Tekstbron:
  1. 1871 – De Volksvermaken
Begeleiders:
  1. Hans Trapp
  2. Knecht Ruprecht
  3. Perchten
  4. Père Fouettard/Saint Fouettard/Vader Geselaar
  5. Zwarte Piet
Foto's:
  1. 1829 – De Nederlandsche kindervriend : in gedichtjes voor de welopgevoede jeugd
  2. 1930 – St. Nicolaas en Zwarte Piet op bezoek huisgezin
  3. 1933 – Vereniging Sint Nicolaas voor allen (2)
  4. 1935 – Vereniging ‘Sint Nicolaas voor allen’ (Nijmegen)
  5. 1944 – Intocht Sinterklaas met Pieten
  6. 1944 – St. Nicolaas in de schuilkelder van de school aan de Dominicanenstraat
  7. 1945 – Sinterklaas bij de Vlisco
  8. 1948 – Intocht Marken, (maskers, roe, ketting)
  9. 1948 – Pieten met maskerade, roe, zak en ketting
  10. 1950 – Aankomst van Sint Nicolaas op het station Vught.
  11. 1952 – Sinterklaas en Zwarte Pieten gezelschap
  12. 1952 – Zwarte Piet en Sint in Eindhoven
  13. 1953 – Sint op de Prins Willem I scouting groep 4 Eindhoven (ketting)
  14. 1953 – Sint op de Prins Willem I scouting groep 4 Eindhoven (ketting) – 2 –
  15. 1960 – Zwarte Piet met roe, zak en ketting
  16. 2013 – BELGIE – NIKOLAUS UND HANS MUFF
  17. 2015 – Tuifltog Sterzing Vipiteno
  18. 2016 – Saint Nicolas invite Christkindel et Hans Trapp
  19. Sinterklaas en Zwarte Piet op bezoek bij pastoor (Cromvoirt)
  20. 1996 – DUITSLAND-Nikolaus-und-Schwarzer-Pitt
  21. 1929 – Speeltuinvereniging Vooruit; Vertrek van Sint Nicolaasoptocht (Ede)
  22. 1938 – Sint Nicolaasfeest voor allen in De Vereeniging te Nijmegen. Sinterklaas en Zwarte Piet (met ketting!)
Films:
  1. 1934 – St. Nicholas Day In Austria Aka “Little Christmas” In Austria – Long Version
  2. 1975 – Kyllburg Eifel – Der heilige Nikolaus
  3. 2012 – Kyllburg – Der heilige Sankt Nikolaus
  4. 2016 – Het geheim van de Zwarte Sinterklazen (Scheer -Wild Geraas)
  5. 1933 – Krampusumzug 1933 – Habergeiss
Illustraties:
  1. 1829 – Mietje en haar broertje, en andere vertellingen en gedichtjes voor lieve kinderen
  2. 1840 – Sint te paard met een roetzwarte knecht als rasechte boeman
  3. 1900 – De Zwarte Sinterklaas van de Veluwe
  4. 1928 – Zwarte Piet met ketting – Jan Boer Sint Nicolaasvertellingen – Nans van Leeuwen
  5. 1950 – Zwarte Piet met ketting – tekenaar: Nans van Leeuwen
  6. 1960 – Vroom & Dreesman reclame – Zwarte Piet met ketting
  7. Mikuláš a čert a anděl (Tsjechië)
  8. 1944 – Oude en nieuwe Sinterklaasversjes
  9. 1944 – Ketting en een zakje zout in een liederenbundel
  10. Hanske Knap
  11. Uit Magisk Jul (Noorwegen)
Postkaarten:
  1. Gruss vom Krampus und Nikolo
  2. Kerstman met ketting 1
  3. Kerstman met ketting 2
  4. Krampus