Paard


In België en Frankrijk vinden we Sinterklaas vaak met een Ezel en dit komt voor Zwarte Piet ook wel voor. In Nederland rijdt Sinterklaas echter al sinds jaar en dag op een Paard dat soms een witte schimmel is, verwijzend naar de schimmelruiters en soms bruin. De edelmanklazen en ook de narenklaas vinden we allen op een paard. Ook in teksten komt dit gegeven veelvuldig voor zoals u hieronder kunt zien in bronnen waarin dit kenmerk voorkomt. Ook het feit dat Sinterklaas met zijn paard over de daken rijdt, is een interessant gegeven omdat het zijn parallel vindt in de Germaanse God Wodan die met zijn paard Sleipnir door de lucht rijdt en een zwart! dodenleger aanvoert.

Hier komen we op een interessant gegeven in de historie, want hoewel niet direct door documenten ondersteund wordt er op basis van een aantal opvallende punten een verband gelegd tussen de oude Germaanse godsdienst en het huidige Sinterklaasfeest. De oudste figuur waaraan Sint Nikolaas daarin gekoppeld wordt is de Germaanse god Wodan. Tussen beide figuren zijn heel wat overeenkomsten terug te vinden. Een belangrijke overeenkomst is de manier waarop Wodan zijn raven Huggin en Muggin laat luisteren aan het rookgat zoals ook Zwarte Piet luistert aan de schoorsteen om aan Sint Nikolaas informatie door te spelen. Verscheidene auteurs wijzen op de zwarte gestalten in het dodenleger, de Wilde Jacht en Oel, de knecht en zoon van Wodan. Andere overeenkomsten tussen Wodan en Sint Nikolaas zijn het hooioffer en het magisch door de lucht verplaatsen van Sint Nikolaas op het paard zoals Wodan deed op zijn paard Sleipnir.

Ook elementen zoals het schoenzetten, het wild geraas, het strooien van (peper)noten, de letters en schenken van vruchten, hier en elders in Europa en zelfs in vergelijkbare feesten in andere delen van de wereld verwijzen naar een zeer oude oorsprong.

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1667 – Lof van Sinter Claas Brande wijn
  2. 1667 – Op een Sinter Klaas-gift van Glas geblasen
  3. 1669 – Dienm’ in zijne tyen, noemden Sinter Klaas
  4. 1720 – …Sint Niklaas met zyn paardje ter schoorsteen inkomt…
  5. 1730 – Zinter-Klaas Vreugd
  6. 1748 – Toen Zwarte Sinterklaas reed met zyn Rott op stelten.
  7. 1773 – “Ook reed Sint Nikolaas nooit voor my, vermits ik volstrekt weten wilde hoe hy met paard en al over de daken en door de schoorstenen heen komen konde.”
  8. 1788 – By helderen dag rydt een Man, in het wit gekleed, en zeer fraai versierd, te paard door de straaten der Steden. (ook: Sint Nikolaas/Klaas Vaak)
  9. 1789 – …wanneer de ouders een van beiden de rol van Sint Nikolaas speelden, en de kinderen met een holle stem, uit een van de hoeken van de kamer tot gehoorzaamheid aanspoorden;/wit paard
  10. 1799 (1800) – “Op alle Dorpen word het Feest van St. Nikolaas gevierd. Op eenigen derzelven rijd één, somstijds twee Menschen op één Paard, dan rond
  11. 1814 – Dezen brengt hij, in den schoê, ,,Niets dan slechts een’ berken roê – Sint Nikolaas
  12. 1821 (1823) – Dat Sint Niklaas, manhaft, te paard,
  13. 1825 – De heilige gaat rond en reikt de berkenroê – Spanje (verbannen roe! niet gelukt)
  14. 1843 (1894) – Boems! d’r valt ‘n roei, en strompelt Pieter brommend uut de kas.
  15. 1871 – …ten slotte was de heilige bisschop ook geen moriaan…
  16. 1873 – Wij hebben weinige dagen geleden, op nieuw St. Nicolaas gevierd
  17. 1875 – Sint Nicolaas komt in de stad,
  18. 1895 – Het doode Paard – W. Metz Tz.
  19. 1895 – Winschoter Zwarte Pieten droegen ook mijters
  20. 1934 – De zevende geschminkte Zwarte Piet
  21. 1935 – Organisatoren en stoet met Zwarte Pieten! (Intocht Amsterdam)
  22. 2014 – Zwarte Piet is premodern en geen slaaf
  23. 1814 – St. Nikolaas en het stoute Mietje
  24. 1802 – Zij laggen om Zint Nicolaas Die met een ketting loopt, En maakt een drommels groot geraas 
  25. 1822 – Waarom, met zoo benaauwden blik, Den schoorsteen ingekeken?… Geen bullebak is hij, geen akelig spook
  26. 1827 – en nu zagen wij, zoo wij meenden, duidelijk St. Nicolaas met een zwart gezigt, met eene ruige muts op, en eene zweep en roede in de hand, de deur uitsluipen.
  27. 1830 – Nu zongen allen: Sint Nic’laas, Komt morgen weêr te paard!
  28. 1835 (1834) – “…van waar het gekomen is, dat men u soms heeft willen wijsmaken: dat Sint-Nikolaas des nachts te paard rondrijdende, u zijne geschenken door den schoorsteen […]deed toekomen;
  29. 1837 – Zij nam zich daarbij in acht, den goeden Kinder-heilig niet tot een’ bullebak te maken
  30. 1844 – of liever sporen daarvan hebben nagelaten, bewijzen de St. Nicolaas-mannen, St. N. varkens, en ander bakwerk; maar ook het geraas maken
  31. 1848 – En dan dat gerammel van ketens en dat geklets op klompen en dat vervaarlijk gebrom en gebrul….. foei!
  32. 1849 – “Ik heb ’t nog niet vergeten, dat hij mij, verleden jaar, in zijn zak wou stoppen en meênemen naar Spanje.”
  33. 1849 (1852) – De deur slaat open en Sint-Nikolaas treedt in, Al grommend in den baard, die afstroomt van zijn kin; Een masker voor ’t gelaat – afschuwelijk van kleuren…
  34. 1853 – Een reizende hansworst te paard of op klompen, een vervaarlijk spook met rammelende kettingen in den schoorsteen om de kleine kinderen bang te maken… (ook Popanz)
  35. 1856 – “Daar lig ik te droomen: St. Nikolaas rijdt met zijn’ schimmel den schoorsteen in, in de kamer – naar de tafel – een grooten zak neemt hij van het paard – hij tast er in – hij…. ik ben weêr wakker. “
  36. 1860 – Kom, doe dat leelijk mom eens af
  37. 1860 – Misschien komt hij weer met vuurige oogen, met ketenen rammelend, in een beestenhuid… “dat praat ge hun… in nog geen eeuwen uit het hoofd.”
  38. 1872 – Mijn Sinterklaas was een man te voet met een grove pij en een bonte muts. Achter zich aan sleepte hij een ketting, die over de steenen in onzen gang kletterde […] Ze hadden hem over de daken hooren rijden. Het hinneken van zijn paard had hen uit den slaap gehouden. Zijn zwarte knecht had kist bij kist door den schoorsteen leeggestort.”
  39. 1870 (1872) – Zijn trouwe knecht Ruprecht verzelt hem. Schimmel is beladen met pakken en zakken vol van alle denkbare kostelijkheden, hoewel er ook een groote zak langs zijne zijden hangt, bestemd tot ontvangst van…
  40. 1934 – … onder aanvoering van den echten Zwarte Piet, die de Hoofdpiet werd genoemd. (Het waren moet men weten echte negers uit Suriname, …) –
  41. 1898 – Vader staat op en gaat de kamer uit.
  42. 1915 – Children are afraid of the black servant, for he carries a long stick and a great bag.
  43. 1772 – Noch deeze Week valt de beroemde St. Nicolaasdag in: waarop ik in myne jeugd al vry sterk gesteld was, en dien ik niet gaarne zou hebben zien afschaffen
  44. 1715 – Met Hooy en Water dienst te doen, Aan ‘t Paard van Zinter-klaas
  45. 1937 – Zwarte Piet riep: “Hela ho! Halt m’n paardje, ho, ho, ho!”
  46. 1948 – Piet sprong achter zijn meester op de schimmel en tilde de zak tussen hen beiden in. [en] de ketting van Zwarte Piet
  47. 1936 – Je wordt dan zwartgemaakt en aangekleed als een echte Pieterbaas……
  48. 1984 – Zwarte Piet, verhaaltjes en tekeningen van kinderen
  49. 1772 – ik zag hem eindelyk aan voor een ryken Heer, die in eene Stad voor zo veel gelds aan lekkers uitdeelde[…]Deze denkbeelden, die zeer begunstigde de leer der Spookeryen en verschynende Geesten waarvan ik, als naar gewoonte in die dagen, ook veel hoorde…
  50. 1870 – Zijn trouwe knecht Ruprecht verzelt hem.
  51. 1877 – Hoe de goede bisschop op zijn gevleugeld paard gezeten en van zijn zwarten knecht vergezeld… halve takkenbossen bij wijze van gard in de hand.
  52. 1878 – Intocht te Amsterdam (voorlopig vroegste krantenvermelding intocht)
  53. 1887 – Het witte paard, waarop Sint-Nicolaas rijdt, zal wel een muilezel zijn en de de zwarte knecht die den naam van Pieter-me-knecht draagt, zal wel een schepsel van de volksverbeelding wezen, uit de behoefte aan kontrasten geboren. 7-12
  54. 1792 – Elter, Geschwister und Gesinde bestreven sich um die Wetten den Kleinen, durch Mummereien Poldern und alle Alfanzereien unsers Knechts Ruprecht mit Furcht und Schrecken zu fullen, ehe sie ihnen den Himmel d.i. die Bescherungsstube aufthun.
  55. 1791 – … met bedreigingen van den zoognaamden bullebak, of den zwarten man, die hen zal medenemen of opeten, indien zij niet zoet zijn en daadlijk gehoorzamen?
Tekstbron:
  1. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (complete versie)
  2. 1895 – Sint Nicolaas vertellingen – W. Mets
  3. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (incomplete versie dbnl)
Foto's:
  1. 1885 – Oudste Sinterklaasfoto – Tramstation van Purmerend
  2. 1892 – Viering van het St. Nicolaasfeest op den Atlantischen Oceaan
  3. 1900 – Sinterklaas en Zwarte Piet, Oud Ommen
  4. 1909 – Sinterklaas en kleine Piet bezoeken een school
  5. 1908 – Sinterklaas en Zwarte Piet op de fröbelschool, Alkmaar
  6. 1910 – Sinterklaas en Zwarte Piet te paard, Nijmegen
  7. 1914 – Sinterklaas en Zwarte Piet te paard, Petten
  8. 1914 – Sinterklaas met zijn Pieten, Bergen op Zoom
  9. 1916 – Paard springt over de daken
  10. 1917 – Intocht Sint Nicolaas in Loenen aan de Vecht.
  11. 1917 – Sint en Nicodemus? Eindhoven
  12. 1920 – Piet en Sint te paard, Bergen op Zoom
  13. 1920 – Sint te paard, Arnhem
  14. 1923 – Sinterklaas intocht, Alkmaar
  15. 1930 – Sint en Pieten te paard, Nijmegen
  16. 1930 – Sint Nicolaas met Zwarte Piet, Maastricht
  17. 1934 – Intocht amsterdam , met de zevende Piet
  18. 1934 – Sinterklaas met zijn Zwarte Pieten, Dordrecht
  19. 1940 – Sinterklaas met zijn Zwarte Pieten, Reek
  20. 1942 – Intocht Sinterklaas, voor de oude Jongensschool, nu Johan Frisoplein 2
  21. 1942 – Intocht Sinterklaas, voor de oude Jongensschool, nu Johan Frisoplein 1
  22. 1948 – Intocht Marken, (maskers, roe, ketting)
  23. 1948 – Sint en Pieten te paard, intocht Roosendaal
  24. 1948 – West Kapelle
  25. 1953 – Piet en Sinterklaas te paard, (Katholieke Illustratie)
  26. 1954 – Sinterklaas, Paardenknecht/heraut en Zwarte Piet
  27. 1960 – Pieten te paard, landelijke intocht Rotterdam
  28. 1960 – Sint en Piet rijdend te paard, Vlissingen
  29. 1961 – Pieten en Sint te paard, Waalwijk
  30. 1962 – Pieten te paard, regio Amsterdam (Slotermeer)
  31. 1965 – Piet te paard, landelijke intocht Vlissingen
  32. 1965 – Pieten te paard, Vlissingen
  33. 1969 – Pieten te paard, Schagen
  34. 2008 – Pieten te paard, Zaandam
  35. 2011 – Pieten te paard, intocht Amsterdam
  36. 2014 – Pietjes te paard, Rotterdam
  37. Intocht in Mill, ca. ?
  38. Sinterklaas en Zwarte Piet in een boerendorp (Hattem)
  39. Jaartal onbekend: Sinterklaas en Zwarte Piet (schoolbezoek)
  40. 1938 – Sint Piter en Hansje Plus
  41. 1963 – Intocht Amsterdam
  42. 1929 – Speeltuinvereniging Vooruit; Vertrek van Sint Nicolaasoptocht (Ede)
  43. 1959 – St. Piter intocht Grouw
  44. 1928 – Zwarte Piet met masker
  45. 1923 – Klassenfoto met Sint en Piet
  46. 1953 – Sint Nicolaas gezeten op een schimmel en geleid door zijn trouwe zwarte knecht
  47. 1990 – Sint Piter weer op bezoek in Grou
  48. 1955 – Woerden Intocht
  49. 1934 – Amsterdamse Sinterklaasintocht met de 7! Zwarte Pieten.
  50. 1950 – Sint Piterfeest in Grou
Films:
  1. 1920 – Hoe Sint Nicolaas de Jordaan gelukkig maakt
  2. 1924 – Intocht Sinterklaas
  3. 1928 – Intocht Volendam
  4. 1929 – Intocht Breda, schimmel op het dek
  5. 1930 – Sinterklaas intocht
  6. 1931 – Intocht Sinterklaas Oosterhout met Pieten te paard
  7. 1934 – Intocht Amsterdam
  8. 1936 – Sint Nicolaas
  9. 1945 – Sinterklaas intocht
  10. 1948 – Sinterklaas intocht Deventer
  11. 1949 – Licht en wamte in koude en duisternis
  12. 1949 – Sinterklaas intocht Zandvoort
  13. 1950 – Sinterklaas intocht Assen
  14. 1952 – Intocht van Sinterklaas in Amsterdam
  15. 1961 – Intocht Sinterklaas in Amsterdam
  16. 1986 – Sinterklaas intocht Waddinxveen
  17. 1933 – Sinterklaas op het schoolplein
Illustraties:
  1. 1750 – Elk is verblijd als Sinter Klaas rijdt – Centsprent Kannewet
  2. 1750 – Ons Nicolaas Goet Heylig Man… die van zijn paard niet komen kan.
  3. 1760 – Edelmanklaas – Karel V
  4. 1760 – Edelmanklaas – Karel van Orléans
  5. 1797-1826 – Volksprent (houtsnede)
  6. 1806-1830 – Ziet Bisschop Sint Niklaas, ô Kindren hier te Paard! (Volksprent)
  7. 1840 – Edelmanklaas – prent van Wijnhoven
  8. 1840 – Sint te paard met een roetzwarte knecht als rasechte boeman
  9. 1869 – Intocht met donkere figuur
  10. 1875 – St. Nicolas Valse pour Piano
  11. 1892 – Sint met roe op paard – Echo van het zuiden
  12. 1895 – Zwarte Knecht – Het doode paard. W. Mets Tz.
  13. Jr. 80 – Illustratie snoepverpakking jaren
  14. Sint Nicolaas met Heraut, Centsprent
  15. 1849 – plaat 1 Sint rijdt door de lucht. – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  16. 1876 -Kinderfeesten
  17. 1915 – Sunbonnet babies in Holland
  18. 1958 – Intocht Amsterdam
  19. 1935 – De intocht van Sint Pieter te Grouw… naar een gekleurde teekening van Ids Wiersma
  20. ca. 1900 – Sint Nicolaas en zijn knecht
  21. 1930 – Advertentie illustratie
  22. Vóór 1900 – Duits bordspel – St. Nikolausspiel
  23. 1885 – Piet op paard
  24. 1890 – Stoomboot
  25. 1890 – Piet te paard
  26. Vóór 1970 – Zak zout / Roe
  27. 1900 – Boekje: Rijmpjes en Raadgevingen (surprise)
  28. Jaren 70 – Paardje draagt de manden en de zakken met geschenken.
  29. Jaren 60 – Sok ophangen voor het slapen gaan.
  30. Vóór 1965 – Sinterklaaspapier – Inpakpapier
  31. Jaren 70 – ‘Wildgeraas’ Kloppen en bonzen
  32. 1881 / 1893 – Bordspel
  33. Ca. 1870 – Boek: St. Nikolaas een sprookje door A.C.W. Staring
  34. 1934 – Sint en Piet bij de schoorsteen (De Gruyter’s Reclame / Brochure)
  35. 1890/1900 – Piet te paard
  36. 1955 – Sint Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  37. 1960 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  38. 1986 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  39. 1985 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  40. 1955 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Feestmaandpapier
  41. 1960 – Speculaaszakje / St. Nicolaasfeest kenmerken
  42. 1800 / 1833 – Volksprent ‘Leven van St. Nicolaas – Vie de Saint Nicolaas
  43. 1850 / 1870 – Volksprent
  44. 1812 / 1850 – Volksprent
  45. 1873 – Boek ‘St. Nicolaas A.B.C.’
  46. 1873 – Boek ‘St. Nicolaas A.B.C.’
  47. 1955 – Zwarte Piet / Ezel
  48. 1990 – Sinterklaaspapier (Zwarte Piet op paard / ezel)
  49. 1965 – Sint Nicolaas komt in de stad
  50. 1930 – Filmstrook ‘St. Nicolaas’
  51. 1960 – Papieren schaal (Lekkernijen)
  52. 1960 – Sinterklaaspapier / Bakje opzetten
Schilderijen:
  1. 1703 – Feestelijkheden van Sint Nicolaas , Matthijs Naiveu
  2. 1921 – Beeld en glas-in-lood Sint Nicolaas Denekamp (met Knecht Ruprecht?) en Zwarte Piet