Maskerade


Als alternatief voor het Zwarte gezicht zien we ook andere maskers gebruikt worden. Dit is een duurdere vorm van maskerade. Doel is steeds onherkenbaar te zijn voor omstanders. De maskerade (dus ook het zwart!) is naast, roe, zak en ketting en soms ook huiden en hoorns een belangrijk kenmerk van de begeleider van Sint Nicolaas en soms ook van Sint Nicolaas zelf. Veel mensen weten niet dat Sint Nicolaas en zijn begeleider soms samenvloeien tot een gestalte waarbij hij herkenbaar blijft aan deze kenmerken. De roe of gard is een vast onderdeel van het Sint Nicolaas feest (naast zwart gezicht, zak en ketting!) en alhoewel door pedagogen in de ban gedaan als attribuut nog steeds goed bekend. De roe wordt vaak als strafwerktuig gezien, waarbij er soms mee achterna gezeten of geslagen werd, maar vaker nog werd een roe in een schoen gestoken ten teken van straf of als teken dat men te oud was om cadeautjes te krijgen. In dit laatste geval werd iemand soms ook afgezouten waarbij een zakje zout in de schoen werd achter gelaten. De roe staat ook voor vruchtbaarheid, iets dat zeer zeker een rol speelt in het Nederlandse Sint Nicolaas feest waarbij deze als goedhuwelijksman (goedheiligman) bekend stond. In de samenvloeiing van de begeleider van Sint Nicolaas en Sint Nicolaas zelf is deze andere betekenis ook belangrijk. In andere Europese landen zien we het gebruik van de roe als vruchtbaarheidssymbool nog sterker terug.

Op de foto hierboven zien we zowel Zwarte Piet als Sint Nicolaas met een masker. Let op Piet’s linkerhand waarin hij de roe en de ketting vastheeft.

Een mooi voorbeeld uit een kinderboekje dat masker en zwart gezicht door elkaar gebruikt worden, vinden we in twee boekjes waarin hetzelfde verhaal voorkomt:

“Hei, hei daar, Fransje! met uw zwart momaangezigt, wilt gij uwe zusjes schrik aanjagen? Neen, maatje! dat gelukt niet. Rammel maar vrij met dien ketting; …”

In een ander boekje wordt echter dit plaatje bij hetzelfde verhaal gebruikt waarop Fransje een Sinterklaasmasker op heeft, dat er op het plaatje niet zwart uitziet. Getuige de tekst, komt dit echter wel degelijk voor. Dit onderstreept de inwisselbaarheid van de twee vormen van Maskerade.

en in het boekje Kleinen Andries uit 1821 komt de volgende uitspraak voor:

“Toenmaals was er nog een bullebak. Dit was een grimmig man, met een zwart gezigt, of wel een masker voor hetzelve, in eene vreemde, lelijke kleeding, met een ‘zak op den rug en een bloot zwaard in de hand. Zoo ging de vreeslijke bullebak een paar dagen voor Sint Nicolaas op de straat rond, tierde, sloeg met het zwaard vonken uit de steenen, en maakte een ijslijk geweld…..” 

Uit het voorwoord blijkt dat dit zeker over Nederland gaat.

 

 

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1678 – Een St. Nikolaas Avond – “Ze hebben in Sint Niklaas kraamen Me wat Klaas-goet opgedaan” Die men moe was in sijn Spanjen…
  2. 1720 (eerder per abuis 1717) – Een Amsterdammer kwam gekleed als Harlekien, In schyn van Sinte Klaas, en deelden aan hun meeden
  3. 1736 – In Holland ziet men het gemeene volk eenigen tyd voor Kersmis byna eene volkomene mascarade aanrechten
  4. 1768 – “Vrees niet, en maak niet veel geraas, Ik ben ‘t; ik toon u Nicolaas.”
  5. 1802 – … dat men, op den dag, die aan eenen roomschen Heiligen, St. Nikolaas genaamd, gewijd is, kerels verkleedde en zwart maakte, …
  6. 1803 – Knecht Ruprecht war sein Sklav, en schwarzgebrannter Neger
  7. 1809 – Want offschoon beiden een paar deftige Heiligen zijn, scheppen de vrome Kristenen ‘er toch een boosaardig vermaak in, om ter hunner eere, elkander, en hun kinderen, de stuipen op het lijf te jagen
  8. 1820 – Kindereter – dat Sint Nicolaas geschenken bragt en dat hij eenen straffen vent den Kinderëter vooruitzond om te zien of zij zich zoo wel gedragen hadden…
  9. 1821 – De Bullebak – Kleinen Andries
  10. 1823 – “Met een’ zwaren stap ging hij nu langzaam in de kamer, bleef voor de kinderen staan met ene lage baard, grooten neus en eene gard in de hand.
  11. 1831 – “Men doet, namelijk, gelijk ieder weet, Sint-Nikolaas niet slechts verschijnen, om de kinderen vrolijk te maken,[…] met oogen van vuur, met kettingen, met beestenhuiden,
  12. 1833 – “De andere kindertjes weten niet beter, of daar bestaat nog een Sint Nikolaas, en men maakt hen doorgaans bevreesd met den een of anderen wonderlijk aangekleeden of opgeschikten man.”
  13. 1834 – Daar speelt Sint Nikolaas de baas, […] Hij heeft een keten aan zijn been; Ik bid u, ga er toch niet heen,
  14. 1835/1840 – Nimmer, nimmer zal ik meer voor Sinter Klaas spelen (zwart momaangezicht)
  15. 1840-1849 (184?) – Jaagt elkanderen geenen schrik aan. (momaangezicht St. Nicolaas)
  16. 1843 (1894) – Boems! d’r valt ‘n roei, en strompelt Pieter brommend uut de kas.
  17. 1845 – …nadat de Heilige man, onder allerlei afzigtelijke gedaanten, zich des avonds te voren van de braafheid en gehoorzaamheid der kleinen overtuigd heeft…
  18. 1846 – Men verkleedt zich dan ook wel eens, en rammelt met een’ ketting.
  19. 1847 – Daar was Sint Nikolaas waarlijk te goed en vriendelijk voor, om na zijnen dood voor een’ bullebak gebruikt te worden.
  20. 1847 – Ik zag: hij was een goede man, ’t Was louter voor de grap.
  21. 1849 – “Ik heb ’t nog niet vergeten, dat hij mij, verleden jaar, in zijn zak wou stoppen en meênemen naar Spanje.”
  22. 1849 (1852) – De deur slaat open en Sint-Nikolaas treedt in, Al grommend in den baard, die afstroomt van zijn kin; Een masker voor ’t gelaat – afschuwelijk van kleuren…
  23. 1850 – Buiten het vertrek horen wij een zwaren stap en eene grove stem. […] Het is een nagemaakte Sint-Nicolaas, een schrikbeeld…
  24. 1852 – Kwam Nieklaas, die goede Sant, Naar gewoonte weêr in ‘t land, (Jan Vernielal)
  25. 1860 – Kom, doe dat leelijk mom eens af
  26. 1860 – Misschien komt hij weer met vuurige oogen, met ketenen rammelend, in een beestenhuid… “dat praat ge hun… in nog geen eeuwen uit het hoofd.”
  27. 1866 – verbeeld door verpoetste, vermomde, gemaskerde en verkleede lieden; rondom liepender, hoe zal ik ze heeten? menschen? in beestenvellen en met steerten en hoorns aan
  28. 1869 – …hadden we kunnen vermoeden dat de angstverwekkende knecht met zijn bokkenfacie en zijn afzigtelijke horens de zoon van vaders oppasser was
  29. 1880 – Sint Nicolaas-avond – Zwarte knecht/masker
  30. 1895 – Het doode Paard – W. Metz Tz.
  31. 1897 – Het St. Nicolaasfeest op Texel
  32. 1960 – Honderd Hollumer Sinterklazen deinden loeiend door het dorp
  33. 1939 – …en daar staat Frans met een zwart masker voor zijn gezicht. […] “Je bent Zwarte Piet toch niet?” “Ja”, juicht Frans: “en Leentje moet in de zak.”
  34. 1874 – dat ‘s mans aangezicht wonderveel overeenkomst had met het mombakkes dat ge op uw laatsten verjaardag… hadt ontvangen, waardoor uw vertrouwen in den echtheid van den knecht zoo tamelijk aan het wankelen gebracht werd.
  35. 1792 – Elter, Geschwister und Gesinde bestreven sich um die Wetten den Kleinen, durch Mummereien Poldern und alle Alfanzereien unsers Knechts Ruprecht mit Furcht und Schrecken zu fullen, ehe sie ihnen den Himmel d.i. die Bescherungsstube aufthun.
  36. 1949 – De Belzebok
Tekstbron:
  1. 1821 – Voorvallen en merkwaardigheden uit het leven van den kleinen Andries
  2. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (complete versie)
  3. 1895 – Sint Nicolaas vertellingen – W. Mets
  4. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (incomplete versie dbnl)
Begeleiders:
  1. Père Fouettard/Saint Fouettard/Vader Geselaar
  2. Strohbuttnmandl
Foto's:
  1. 1892 – Viering van het St. Nicolaasfeest op den Atlantischen Oceaan
  2. 1917 – Sint en Nicodemus? Eindhoven
  3. 1919 – St. Nicolaas aankomst in Oosterhout
  4. 1930 – Sint en Nicodemus, locatie onbekend
  5. 1935 – Intocht Sinterklaas, Waalwijk
  6. 1948 – Intocht Marken, (maskers, roe, ketting)
  7. 1948 – Pieten met maskerade, roe, zak en ketting
  8. 1967 – AMSTERDAM-SINTERKLAASFEEST-VERHUUR KLEDING
  9. 2014 – BEFANA CON BARBO
  10. 2014 – Krampus Travisio Italië
  11. 2016 – Saint Nicolas invite Christkindel et Hans Trapp
  12. Geen Jaartal – Maskerade masker
  13. jaartal onbekend – Sint met Masker Tsjechië
  14. 1992 – Tsjechië
  15. 1960 ? – TSJECHIE – NARODNI – Čerti met roe
  16. 1931 – Kinderen dragen sinterklaas en pieten maskers
  17. 1966 – Sint Nicolaas Kostuums en maskers in een feestwinkel.
  18. 1943 – Santa Claus VS met masker
  19. 1936 – Zwarte Piet draagt een masker
  20. Jaartal onbekend – Sinterklaas (masker) bij straatmuzikanten
  21. 1928 – Zwarte Piet met masker
Films:
  1. 1924 – Sint-Maarten in Venlo
  2. 1934 – St. Nicholas Day In Austria Aka “Little Christmas” In Austria – Long Version
  3. 1937 – Sinterklaasviering te Dordrecht (Sint en Piet, dragen maskers -maskerade)
  4. 1975 – Kyllburg Eifel – Der heilige Nikolaus
  5. 2010 – Krampuslauf Graz
  6. 2012 – Kyllburg – Der heilige Sankt Nikolaus
  7. 2013 – Nikolaus und Krampus mit Tobias
  8. 2013 – Nikolausandacht Pfarrkirche Haiming
  9. 2014 – Krampus und Nikolaus Hausbesuch
  10. 1933 – Krampusumzug 1933 – Habergeiss
Illustraties:
  1. 1750 – Ons Nicolaas Goet Heylig Man… die van zijn paard niet komen kan.
  2. 1806-1830 – Ziet Bisschop Sint Niklaas, ô Kindren hier te Paard! (Volksprent)
  3. 1829 – Mietje en haar broertje, en andere vertellingen en gedichtjes voor lieve kinderen
  4. 1835 – Kinderspelen en vermakelijkheden-momaangezicht Sinterklaas
  5. 1840 – De beminnelijke Gerrit–Roelf Gerrit Rijkens
  6. 1840-1849 (184?) – Jaagt elkanderen geenen schrik aan
  7. 1846 – Sinterklaassjabloon lijkend op Beminnelijke Gerrit
  8. 1849 – Groninger Archieven 1536-4777: reclame J.H. van de Weijer.
  9. 1849 – plaat 1 Sint rijdt door de lucht. – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  10. 1850 – Sinterklaas (Kindervreter)
  11. 1869 – Der Niklo (St. Nicolaus) Abend – Kollarz
  12. 1874 – Als St. Niklaas verschijn ik nu
  13. 1875 – St. Nicolas Valse pour Piano
  14. 1880 – Zwarte/gemaskerde knecht uit Proza en Poezie van Goeverneur
  15. 1895 – Zwarte Knecht – Het doode paard. W. Mets Tz.
  16. 1910 – Julbocken (Zweden)
  17. Belgische Centsprent – knecht
  18. Belgische Centsprent – La saint Nicolas et saint Fouettard
  19. Belgische centsprent – zwarte knecht
  20. 1920 – Kinderen dragen Sint en Piet maskers
  21. 1920 – Kind heeft een Sinterklaas masker.
  22. Jaartal onbekend – Anton Pieck (Sint en Piet maskers)
  23. Jaartal onbekend – Anton Pieck (Sint en Piet maskers)2
  24. Jaartal onbekend – Anton Pieck (Sint en Piet maskers)3
Postkaarten:
  1. Groeten van Krampus – schoorsteen
  2. Hier Saint Nicolas genoemd
  3. Kind doet Krampusimitatie
  4. Krampus
  5. Krampus (met cape) zittend op schoorsteen
  6. Krampus kijkt door het raam
  7. Krampus op de schoorsteen
Schilderijen:
  1. 1703 – Feestelijkheden van Sint Nicolaas , Matthijs Naiveu
  2. 1770-1825 St Nicolaas Avond van S.A. Krausz
  3. 1800 – Sankt Nikolaus und sein Knecht in einer Münchner Bürgerstube
  4. 1820 – Aquarel Sankt Nikolaus und Krampus – Xaver von Paumgarten
  5. 1870 – Pieter-mijn-knecht van Gaetano Chierici
  6. 1933 – Sint Nicolaas stilleven