Wie is Zwarte Piet?

De controverse rond Zwarte Piet?  

Voorwoord
Op 26 oktober 2016 is er een artikel van het Sint en Pietengilde verschenen waarin klip en klaar wordt bewezen dat de oorsprong van Zwarte Piet in de Zwarte en gemaskerde Edelmanklazen ligt, die al voor 1850 de ronde deden in Nederland. Lees er, voordat u hier verder leest, alles over in het artikel: Zwarte Klaas is Zwarte Piet

Inleiding 
Zwarte Piet is een belangrijke figuur in het Nederlandse Sinterklaasfeest. Er bestaat een grote controverse rond de figuur van Zwarte Piet. Het  grootste probleem daarbij is dat mensen niet op fatsoenlijke wijze kunnen zeggen: “Ik ben het niet met je eens.” Aan beide kanten gaat dit vaak gepaard met beledigingen, scheldpartijen of erger. Er zijn er die hem Racisme of wel racistisch noemen. Maar deze beschuldiging is veel te sterk, gezien zijn herkomst, geschiedenis en plaats in het Sinterklaasfeest. De meeste mensen kennen de culturele achtergrond van dit feest eigenlijk niet zo goed. Bij het negatieve oordeel over Zwarte Piet gaat men helaas uit van veel onjuiste en onvolledige informatie. Daardoor worden conclusies getrokken die geen rekening houden met de Nederlandse en Europese historie van dit feest die een belangrijke rol spelen in deze figuur. De benadering vanuit kolonialisme en slavernij laat hiervoor meestal geen enkele ruimte en de voorstellen voor verandering lijkt men wel op te willen leggen. Dit kan niet. Verder zijn er tegenstanders van Zwarte Piet die het label racist snel en kwistig plakken op eenieder die kritisch staat ten opzichte van de beweringen die zij doen en de bronnen die zij gebruiken. Deze houding is zeer kwalijk te noemen. Temeer daar de informatie die zij over Zwarte Piet naar buiten brengen te vaak onjuist en onvolledig is.

Tradities van de inheemse bevolking
Waarschijnlijk kan er in enkele gevallen soms best nog het een en ander aan het uiterlijk van de figuur verbeterd worden, zodat mogelijk negatieve associaties die er op grond van de gelijkenis met blackface zouden zijn, kunnen verdwijnen. Het is hier echter wel zaak om ten aanzien van de figuur zich te baseren op juiste feiten over zijn geschiedenis en er niet onnodig zaken in te willen zien die er feitelijk niet zijn! Daarbij moet iedereen die met die verandering te maken krijgt hierover zijn zegje kunnen doen. In de drang om Zwarte Piet geforceerd op de agenda te krijgen, loopt dit aspect gevaar en dreigt Zwarte Piet onder dwang aangepast te worden en dat is niet terecht. Ook moet terdege rekening worden gehouden met de veranderingen die al zijn ingezet. De huidige Zwarte Piet is allang niet meer de herinnering van sommigen uit de jeugd. Er is al heel veel veranderd! Verder zouden alle mensen zich moeten verdiepen in de volledige historie van de figuur en zich niet blind staren op een aspect ervan. Daarbij zou het inzicht moet groeien dat dit niet geheel ter eigen interpretatie is. Het besef dat blackface niet de oorsprong is van de figuur moet hiertoe echter wel erkend worden. Dit moet in het gesprek tussen voor- en tegenstanders meegenomen worden en aan hun kinderen worden doorgegeven!

Het is erg belangrijk er rekening mee te houden dat Zwarte Piet deel uitmaakt van de traditie van de originele bevolking uit deze regio. Ongeacht andere invloeden die een effect gehad kunnen hebben! Hierbij moet ook rekening worden gehouden met het feit dat, door uit te gaan van blackface, echt oorspronkelijke zaken verkeerd geïnterpreteerd worden. Daardoor worden problemen gezien waar ze feitelijk niet zijn. Dit betekent dat hij zeker niet verwijderd of onherkenbaar veranderd moet worden, alleen omdat mensen de traditie niet begrijpen of er aanstoot aan nemen. De zwarte kleur, maar ook de kleding, de krullen en het gedrag vormen een belangrijk en oorspronkelijk te duiden onderdeel van het feest. Er zomaar een screeningslijst van blackface naast houden zonder de oorsprong te erkennen, is onacceptabel. In deze tijd mag verwacht worden dat iedereen ook deze punten meeneemt bij een oordeel over Zwarte Piet.

Op deze website wordt het recht om bezwaar te maken tegen Zwarte Piet ondersteund. Dit geldt uiteraard ook voor het recht van anderen om het oneens te zijn met het oordeel en de meningen die door tegenstanders van Zwarte Piet gemaakt worden. Racisme moet en mag  geen plek hebben in de samenleving. Extremistisch gedachtengoed en geweldsuitingen van zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet, wordt met klem afgewezen. Het zoeken naar een gezamenlijke oplossing is het doel.

Deze website geeft informatie over de herkomst en geschiedenis van Zwarte Piet. Doordat veel media nog altijd foutieve informatie verstrekken in de diverse berichten, zijn veel mensen in de veronderstelling dat Zwarte Piet pas ongeveer 150 jaar geleden geïntroduceerd is dankzij een toen verschenen boekje van Jan Schenkman. Maar dat is bewezen niet waar. Zwarte Piet, of de begeleider van Sinterklaas, gaat in de kern überhaupt terug tot heidense tijden. Toen de kerk de heidense feesten wilde uitroeien, is de figuur van Sinterklaas toegevoegd aan de traditie. De heidense figuur (Zwarte Piet) werd daarbij de begeleider van de Sint. In Nederland als ook in de rest van Europa wordt Sinterklaas vergezeld van een (vaak zwarte) begeleider. Zijn uiterlijk verschilt van land tot land, maar (meestal) kan hij herkend worden aan zijn vier uitgesproken kenmerken die ze allen overal hebben:

  • Zijn maskerade (waarvan de goedkoopste en eenvoudigste versie een zwart gezicht is)
  • Zijn ketting
  • Zijn zak of mand (soms gevuld met kooltjes). In Nederland zitten de pepernoten en cadeautjes erin.
  • Zijn roe

(verder spelen ook vaak huiden en/of hoornen een rol).

Overlap in uiterlijk, gedrag en karakter 
Hier valt al direct de overlap op die er is tussen de historische `Zwarte Piet figuren` en de huidige Zwarte Piet, voor wat betreft het zwarte gezicht. Bij de bespreking van wat blackface is, zullen we ook overlappingen in gedrag en karakter tegenkomen. Daarbij is het zeer belangrijk dat mensen zich van deze overlappingen bewust zijn wanneer zij de figuur interpreteren en suggesties doen voor verandering. Het rigide vasthouden aan een eendimensionale verklaring voor het huidige uiterlijk en gedrag van Zwarte Piet is onjuist. Dat leidt tot fouten en overdrijving in de duiding van de figuur, waar het gaat om uiterlijk en gedrag. Tevens wordt Zwarte Piet dus, ook wanneer hij naar de historie juist wordt neergezet, onterecht als blackface geïnterpreteerd. Dit terwijl hier, bij zorgvuldig begrip van de figuur immers helemaal geen sprake van is. Het is niet zo dat alle Zwarte Pieten in heden en verleden fout zijn omdat ze zwart zijn, gekruld haar hebben, rood geschminkte lippen (binnen de eigen lipgrens) of omdat ze bepaald gedrag vertonen.  Hierbij is de oorsprong van wezenlijk belang. Bij het komen tot een mogelijke verandering van Zwarte Piet, waarbij de vermeende associatie met blackface zou verdwijnen, wordt op deze website groot belang gehecht aan het behoud van de onherkenbaarheid, de historie en de symboliek in het feest. Het nachtelijk bezoek van Zwarte Piet en het feit dat hij met zijn zwarte gezicht op dat punt onzichtbaar is, draagt zeker bij aan het wezen van de figuur en van het feest. Wie weet nog hoe hij elke nacht, voor het slapengaan, naar buiten keek om te zien of hij Zwarte Piet zijn nachtelijk werk zag doen? En dan te horen kreeg dat hij er wel was, maar juist door dat zwart voor ons meestal onzichtbaar is. Wie stond er niet bij de voordeur en wist heel zeker dat hij of zij Zwarte Piet nog net zag verdwijnen? Dit nadat er was aangebeld en de zak met cadeautjes voor de deur stond! Het net wel of het net niet zien van Zwarte Piet is een belangrijk element!

Door de schoorsteen? 
Piet is zwart omdat hij door de schoorsteen komt. Er is veel te doen over deze uitleg. Deze verklaring wordt door tegenstanders van Zwarte Piet vooral gezien als een recent bedachte uitvlucht om zijn werkelijke wezen te verdoezelen. Wie zich echter echt goed verdiept in de andere gavenbrengers in Europa ziet dat deze verklaring overal wordt gebruikt om het zwart te verklaren van de gavenbrengers in de midwinterperiode. Hieruit kunnen heel andere conclusies getrokken worden ten aanzien van de schoorsteenverklaring, namelijk dat het opnieuw een bewijs is van het feit dat Zwarte Piet in wezen veel ouder is dan velen menen. Dat dit verhaal over zijn voorgangers (de Zwarte Klazen en de meer duivelsachtige figuren) de ronde deed en ook dat Zwarte Piet in het volksgeloof gewoon met deze andere gavenbrengers verbonden is en een gemeenschappelijke oorsprong kent. Het wordt onder andere gezegd van:

  1.  Schmutzli (Zwitserland)Warum ist der Schmutzli immer so schwarz? Dennis: Weil er durch den Kamin kommt.
  2. Over Befana (Italië) Da die Hexe natürlich auf einem Besen durch den Kamin einfliegt, schaut sie schwarz verrußt aus. Bösen Kindern steckt sie allerdings keine Süßigkeiten in die Schuhe, sondern Holzscheite und Kohlestücke.
  3. en over Pere Fouettard (Frankrijk)Often, his face is darkened to varying degrees. Some say it is because of his being born of a burned effigy, others say that it is from the soot in the chimneys that he goes down with St. Nicholas.,
  4. Ook bij Knecht Ruprecht (Duitsland) wordt deze verklaring wel gehoord. Often, his black clothes and dirty face are attributed to the soot he collects as he goes down chimneys.

Reformatie
Tijdens de Reformatie werd het Sinterklaasfeest verboden door de kerk. De mensen bleven het echter vieren. Dit verklaart ook gelijk de afwezigheid van Sinterklaas en Zwarte Piet in tekeningen en schilderijen en ook in geschriften. Sommigen zien dit als bewijs dat Zwarte Piet voor 1850 niet bestond, maar er is veel waardevolle informatie die dit tegenspreekt. Het geraas (met bellen/kettingen) waarnaar ook in Nederlandse teksten wordt verwezen en dat Zwarte Piet nog steeds kenmerkt (denk aan het luide bonzen op de deur wanneer hij de cadeautjes brengt!, duidt erop dat er ook eerder wel degelijk sprake was van figuren die in de Sinterklaastijd op vergelijkbare wijze rondgingen). Op deze website wordt deze informatie verzameld en beschikbaar gemaakt voor iedereen. Op deze manier kan door iedereen zelf een oordeel gevormd worden.


Bronvermelding

De informatie op deze website komt o.a. uit de volgende boeken. Als informatie uit een specifiek boek gebruikt is, staat dit vermeld. (bijv. (Janssen) verwijst naar Nicolaas, de duivel en de doden). Hieronder volgt een literatuurlijst:

Frodsham, Paul
From Stonehenge to Santa Claus: the evolution of Christmas
2008 The history press, Gloucestershire

Janssen, Louis
Nicolaas, de duivel en de doden
1993 AMBO Baarn

Renterghem, Tonny van
Het geheim van Sinterklaas en de Kerstman
Waarin u de duistere kanten en de magische krachten ontdekt van onze oeroude heidense volksgebruiken.
1996, Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
Engelse titel: When Santa was a shaman: ancient origins of Santa Claus and the Christmas tree 1995 Llewellyn publications

Scheer, Arnold-Jan
Wild Geraas, Mijn wonderlijke reizen met Sinterklaas en kerstman.
2010 Uitgeverij Aspekt, Soesterberg

Als informatie van een website wordt gebruikt is deze gelinkt aan plaatje en/of tekst en kan ingezien worden door erop te klikken.