Demonstratiedwang
Vrijheid en Dwang Verbazingwekkend nieuwsbericht vorige week, volgens Amnesty staat de vrijheid van demonstratie in Nederland onder druk. U heeft het waarschijnlijk nog niet gemerkt, wij ook niet. Op straat…
Tegenstanders brengen Zwarte Piet in verband met de trans-Atlantische slavenhandel. Zij beweren dat Zwarte Piet is gebaseerd op de stereotyperende weergave van zwarte mensen in de 19de eeuw en dat hij refereert aan de Nederlandse geschiedenis van kolonialisme en slavernij.
Het Meertens instituut deed hier onderzoek naar, maar daaruit kan niet worden geconcludeerd dat er een verband bestaat. Er wordt gesproken over veronderstellingen, vermoedens en circumstantial evidence. Bovendien toont de website het bestaan aan van voorgangers, waarbij de zwarte kleur al aanwezig was. Ook wat betreft uiterlijk, kleding en gedrag zijn er andere wortels dan ‘blackface’. Het onderzoek van Meertens gaat er nog vanuit dat Sint voor 1850 altijd alleen optrad. Terwijl inmiddels duidelijk is dat Zwarte Piet gebaseerd is op de dubbelrol van de Zwarte Klazen en andere zwarte figuren met kenmerken van de begeleiders van Sint-Nicolaas in Europa.
Verder wordt op basis van een wandversiering een link gelegd met schilderijen van zwarte pages zonder context van plaats, tijd en betekenis, terwijl kleding en positionering van verdere figuren totaal anders is en men zich beperkt tot slechts een afbeelding.
Ook de manier waarop andere verhalen met betrekking tot slavernij hap snap erbij worden gehaald om de link te ondersteunen zonder de al in de traditie aanwezige kenmerken mee te wegen, doet gekunsteld aan. Het ontstaan van Zwarte Piet toewijzen aan het boek van Schenkman is problematisch.
In zijn boek Sint Nikolaas en zijn knecht uit 1850 heeft de auteur Jan Schenkman gekozen voor een zwarte man, maar een specifieke aanduiding of beschrijving ontbreekt. We weten niet of Schenkman hiermee een bepaalde etniciteit heeft willen neerzetten. Van Schenkman is bekend dat hij niets van racisme moest hebben en hij wilde dat waarschijnlijk ook niet in zijn boek meegeven. Aannemelijker zijn meer pedagogische motieven en voorbeelden van mensachtige figuren zoals Knecht Ruprecht. Verder ontbreken in het boekje kenmerkende elementen van de begeleider van Sint-Nicolaas, zoals de ketting die nog lange tijd onderdeel was van de maskerade. Wel bevat het boekje een voortzetting van de bestaande traditie met het donkere uiterlijk, de zak en de roe.
Nadere bestudering toont dat Zwarte Piet gewoon blijft wat hij altijd al was. Het feit dat er vaak meerdere Zwarte Pieten zijn, zijn rol om stoute kinderen te zoeken en boeman te zijn, de ketting, het vaak witte gewaad van Sint-Nicolaas. Het wijkt allemaal sterk af van dit ene boek. Het is ook de vraag of de figuur van Schenkman zo algemeen is overgenomen in de maskerades daarna. We beschouwen dit boek niet als het begin van Zwarte Piet.
Meer over het boek van Schenkman
Een professor van het Meertens instituut ondersteunt op persoonlijke titel de tegenstanders in hun protest. Nederland heeft nu eenmaal zwarte bladzijden in de geschiedenis.
‘Swart’ in Nederland – Afrikanen en Creolen in de Noordelijke Nederlanden vanaf de middeleeuwen tot de twintigste eeuw verhaalt over zwarte mensen in Nederland, soms slaven, maar ook vrije mannen en vrouwen.
In een onderzoek dat Zwarte Piet linkt aan slavernij staat:
‘This vision of the origin of the character of Zwarte Piet was reached on the basis of a study of iconography and is not based on mythology or Christian tradition.’
Deze visie op het ontstaan van Zwarte Piet kwam tot stand op basis van iconografisch onderzoek (vergelijken van afbeeldingen) en is niet gebaseerd op mythologie of christelijke traditie.
Ook in dit stuk gaat men ervan uit dat er geen bewijzen zijn voor een begeleider vóór 1800. Maar die bewijzen zijn er inmiddels wel. Wij beschouwen Zwarte Piet vanuit de hele historie en nemen niet een deel daarvan als enige verklaring voor Zwarte Piet.
In studies worden vaak voorbeelden genomen van schilderijen van vorstelijke personen of edelen met een slavenpage aan hun zijde (ter verhoging van hun status). Ook rijke kooplieden worden zo afgebeeld. Maar Sinterklaas behoort niet tot de adel (edelen) of de bourgeoisie. Hij behoort tot de geestelijkheid. Geestelijken hebben geen slavenpages en op afbeeldingen worden deze ook niet aan de geestelijkheid toegevoegd. De parallellen op dit punt gaan dan ook mank.
Ook parallellen met de rol van de kerk in de slavernij of van de geestelijkheid in het kindermisbruik zijn onjuist. Het is niet te linken aan Sinterklaas omdat hij een bisschop is, een kindervriend en kinderen bij hem op schoot zitten. In elke periode komen misstanden voor, ook tijdens de ontwikkeling van het sinterklaasfeest.
Regelmatig vallen mensen over het woord knecht, dat zou een synoniem zijn voor slaaf. Hier is geen sprake van. Vandaag de dag zouden we het hebben over werknemer. Niet meer en niet minder. Veel mensen hebben nog voorouders die knecht werden genoemd in hun betrekking. In de traditie komt het ook voor in de figuur van Knecht Ruprecht.
Gaat het over beeldvorming, dan wordt nog te vaak uitgegaan van een tegenstelling tussen wit en zwart in het sinterklaasfeest die is gebaseerd op huidskleur. Maar de huidskleur van degene die de rol van Sint of Piet op zich neemt, doet er niet toe.
Meer over symboliek
Het zijn allemaal voorbeelden van het achteraf invullen van beelden uit de sinterklaastraditie en geen zaken die in het sinterklaasfeest zitten. Dat sommige mensen toch een nare associatie hebben, is vreselijk en zal door niemand worden tegengesproken. Daar moet in individuele gevallen en kleine groepen een oplossing voor gezocht worden.
De bewering dat Zwarte Piet een slaaf is, houdt geen stand. Zeker niet gezien de informatie die beschikbaar is. Voor wat betreft de slavernij is deze directe link niet te leggen. De feitelijke Nederlandse en Europese historische ontwikkeling van het feest is hierbij van groot belang.
Meer over geschiedenis Zwarte Piet
