Demonstratiedwang
Vrijheid en Dwang Verbazingwekkend nieuwsbericht vorige week, volgens Amnesty staat de vrijheid van demonstratie in Nederland onder druk. U heeft het waarschijnlijk nog niet gemerkt, wij ook niet. Op straat…
De tegenstand tegen met name Zwarte Piet is niet gebaseerd op feiten. Gebrek aan kennis van betekenis en geschiedenis maakt misverstanden mogelijk. De belangrijkste misvattingen zijn:
Zwarte Pieten zijn niet fout op basis van uiterlijk of gedrag alleen. Dat is veel te kort door de bocht. We moeten kijken naar de context en alle aspecten van het sinterklaasfeest, de geschiedenis en vergelijkbare rituelen in binnen- en buitenland. Alleen dan begrijpen we waarom de traditie zo diep geworteld is en wordt gekoesterd. Dit vraagt om begrip voor het standpunt van voorstanders van Zwarte Piet en verklaart waarom de racismebeschuldiging onacceptabel is.
De zwarte kleur is een oorspronkelijk kenmerk van Zwarte Piet, de oervorm, overgeleverd uit heidense tijd. Zwarte Piet moet zo zwart zijn als je hem met roet/as uit een vuur kunt maken, pikzwart dus. Zo ging het in de oertijd, zo ging de maskerade door de eeuwen heen en zo mag het nog steeds gaan.
Het is belangrijk dat mensen deze symboliek kennen en zich realiseren dat het zwart geen etnische verwijzing is. Het heeft niets te maken met de kleur van de huid, maar alles met de kleur van de nacht, de winter en de dood. Kortom, alles wat Zwarte Piet symboliseert zoals beschreven onder symboliek.
De cultuurhistorische betekenis van de zwarte kleur moet op waarde worden geschat. Het is belangrijk om een verbinding met de geschiedenis en symboliek in stand te houden, en het element van onherkenbaarheid en onzichtbaarheid te bewaren.
Zowel Sint-Nicolaas als Zwarte Piet kunnen gespeeld worden door wie dat wil, ongeacht huidskleur. De Sint hoeft ook niet wit te zijn. De oudste afbeeldingen tonen een man met een getinte huid. Sinterklaas heeft andere kenmerken om het licht uit te beelden, zoals zijn witte haar, baard en albe. En ook bij Zwarte Piet maakt de huidskleur niet uit, juist omdat je die bedekt met roet/schmink.
Het wit en zwart betekent ook niet automatisch een verhouding slaaf en meester, zoals soms wordt beweerd.
Tot ver in de 20e eeuw gingen er allemaal verschillende soorten Pieten rond in Nederland, waaronder de figuur in edelmanpak met krullenpruik zoals nu gebruikelijk is. Al die figuren waren regionaal geëvolueerd, vanuit de volkse Zwarte Klazen, zoals die tijdens de reformatie rondgingen. Gebaseerd op de figuur uit de historie met bijbehorende symboliek, zoals we dat door heel Europa zien. Totdat Zwarte Piet zich gaat nationaliseren vanaf de jaren 50.
Bij het Meertens Instituut is het de heer Helsloot die het boekje Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman uit 1850 benoemt als de bron voor onze huidige Zwarte Piet. Hoewel hij zelf ook erkent dat er oudere bronnen zijn die Zwarte Piet vermelden.
Het is onder meer opmerkelijk dat de knecht in dit boek geen ketting heeft, want voor die tijd liepen de volkse Zwarte Klazen en alle daaruit voortvloeiende figuren wel met kettingen.
Afbeelding uit Sint Nikolaas en zijn knecht, 1850, 1e druk, uitgeverij Bom.
We zien een zwarte jongeman in de rol van begeleider van de Sint. Hij staat hoger afgebeeld dan Sint en rijdt ook op een paard.
Hieruit en uit andere bronnen kunnen we concluderen dat de Zwarte Piet in de maskerade andere wortels heeft dan dit boekje van Schenkman. Daarover gaat ons artikel Zwarte Klaas is Zwarte Piet.
Het is ook de vraag hoe ver de interpretatie op dit punt moet gaan: een gewone Zwarte Piet, dus zwart en mannelijk, ook met de huidige kleding, past prima in de al bestaande traditie van donkergekleurde begeleiders van Sint in binnen- en buitenland en bij de duorol.
Rond de jaren 1960-1970 kreeg Zwarte Piet soms dubieuze vormen. Niet overal, er zijn genoeg voorbeelden waar dit niet zo was. Maar sommige elementen werden gezien als discriminatoir omdat men een overeenkomst zag met stereotyperende beelden van de zwarte mens. Denk aan stripboeken en illustraties van karikaturen met overdreven groot gemaakte lippen, lippenstift ver buiten de lipgrens, bijna als een clownsmond.
Onmiskenbaar discriminatoir was het krom praten met Surinaams accent. Maar na de jaren 70 evolueerde Zwarte Piet weer verder en verdwenen dergelijke elementen. Helaas bleven dit soort negatieve stereotyperingen nog wel langere tijd bestaan in bijvoorbeeld reclamemateriaal.
Bij de vertolkers is dat niet het geval. Ook de kroeshaarpruiken zijn nagenoeg verdwenen.
Met deze kennis weten we dat met Zwarte Piet nooit een racistische karikatuur of parodie van een persoon is neergezet. Vertolkers doen geen mens na, maar spelen het donker. Bovendien is er geen enkele bron gevonden voor een verband met racisme of slavernij. Het mag duidelijk zijn dat de beschuldiging van racisme als zeer kwetsend wordt ervaren door liefhebbers van de traditie.
Zo’n zware beschuldiging verdeelt en zet mensen tegen elkaar op, terwijl juist het sinterklaasfeest mensen bij elkaar brengt en zorgt voor verbinding.
Een traditie hoort op een natuurlijke manier te evolueren, naar wens van de samenleving en zonder beschuldigingen, harde eisen of geforceerd opgelegde aanpassingen.
Een traditie mag door iedereen worden uitgevoerd en doorgegeven. Dat betekent dat we elkaar vrij moeten laten en dat niemand zich hoort te bemoeien met andermans keuze.
