Snoepgoed


Het krijgen van lekkers is één van de belangrijkste aspecten van het Sinterklaasfeest. Een gebruik dat ook al bekend was bij de Germanen.

In vroegere tijden was Sint Nikolaas o.a. ook een Goedhuwelijksman. In veel boeken en plaatjes komt dit gegeven terug. Een van de bronnen waarin dit terugkomt staat hieronder vermeld. De reden waarom lekkernijen gegeven worden met Sint Nikolaas hebben wij mede te danken aan zijn ‘functie’ van Goedhuweijksman.

Zo verwijst het strooien van (peper)noten naar vruchtbaarheid en vertoont overeenkomsten met vroegere vruchtbaarheidsriten. Wanneer jongen verliefd waren op een meisje gaven zij haar een speculaaspop of . Indien het meisje de ‘speculaasvrijer’ aannam was dat een goed teken voor de relatie, mocht een meisje een taaitaaipop ontvangen van een jongen dan werd dat gezien als een belediging.

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1316/1657 – Het volksgebruik was echter te diep ingeworteld; en in weêrwil van het verbod heeft later de viering van den St. Nicolaas-avond weder plaats gehad.
  2. 1613 – Bisschop der kinderen (Oldenzaal)
  3. 1654 – Sinter Klaas voor de kinderen
  4. 1659 – Dat de Jonghe-luy hem loven met geraes. […] W’ hebben immer een veel goeder Sinte Claes:
  5. 1678 – Een St. Nikolaas Avond – “Ze hebben in Sint Niklaas kraamen Me wat Klaas-goet opgedaan” Die men moe was in sijn Spanjen…
  6. 1679 – Hare kinderen een deel leugens wijs maecken van een seeckere paepsche sanct/ ghenaemt S. Claes/
  7. 1720 (eerder per abuis 1717) – Een Amsterdammer kwam gekleed als Harlekien, In schyn van Sinte Klaas, en deelden aan hun meeden
  8. 1718 – Wens ik hem dat al het Roet: Valt uyt d’Schoorsteen op syn Snoet.-Vrysters Klagt, Over Sint Nicolaes
  9. 1730 – Zinter-Klaas Vreugd
  10. 1732 – Van Nikolaus, den 6. December.
  11. 1772 – Noch deeze Week valt de beroemde St. Nicolaasdag in: waarop ik in myne jeugd al vry sterk gesteld was, en dien ik niet gaarne zou hebben zien afschaffen
  12. 1779 – Op de markt van Sint Niklaas!
  13. 1780 – Sinter Klaes sal Peet dan wesen, De naem van ‘t kint sal Klaesje zijn,
  14. 1781 – blyft het evenwel waar, dat ook de ouden elkander wel een St. Nicolaas geschenk koopen
  15. 1788 – By helderen dag rydt een Man, in het wit gekleed, en zeer fraai versierd, te paard door de straaten der Steden. (ook: Sint Nikolaas/Klaas Vaak)
  16. 1782 – … wy gaven aan ieder der twee kindertjes een koekje en een popje; en toen waren de kindertjes ook zoo bly!
  17. 1789 – …wanneer de ouders een van beiden de rol van Sint Nikolaas speelden, en de kinderen met een holle stem, uit een van de hoeken van de kamer tot gehoorzaamheid aanspoorden;/wit paard
  18. 1792 – mijn bakhuis had ik zwart gemaakt, en ik rammelde zoo verschrikkelijk met de ketting, […] dat ik Sinter Klaas was, die nu reed
  19. 1799 (1800) – “Op alle Dorpen word het Feest van St. Nikolaas gevierd. Op eenigen derzelven rijd één, somstijds twee Menschen op één Paard, dan rond
  20. 1814 – Dezen brengt hij, in den schoê, ,,Niets dan slechts een’ berken roê – Sint Nikolaas
  21. 1821 – Het Sint Nicolaas lekkers – Kleinen Andries
  22. 1821 (1823) – Dat Sint Niklaas, manhaft, te paard,
  23. 1825 – De heilige gaat rond en reikt de berkenroê – Spanje (verbannen roe! niet gelukt)
  24. 1827 – The similarity between the Italian Beffana (Befana) and the ideal [black!] Sandy Claus of the American children is curious.
  25. 1835/1840 – Nimmer, nimmer zal ik meer voor Sinter Klaas spelen (zwart momaangezicht)
  26. 1850 – Sint Nikolaas in den kinderkamer (Schenkman)
  27. 1852 – Kwam Nieklaas, die goede Sant, Naar gewoonte weêr in ‘t land, (Jan Vernielal)
  28. 1871 – …ten slotte was de heilige bisschop ook geen moriaan…
  29. 1871 – Maar aan al die ….preeken… stoorden de Nederlanders zich niemendal… zij wisten…dat zij die ‘t beweerden te dwaas waren om aan te horen.
  30. 1873 – Wij hebben weinige dagen geleden, op nieuw St. Nicolaas gevierd
  31. 1880 – Sint Nicolaas-avond – Zwarte knecht/masker
  32. 1882 – Intocht in Groede (Zeeland)
  33. 1893 – Het is Sinterklaas. Iedereen is bezig geweest, om de cadeaus, zoo aardig mogelijk in te pakken.
  34. 1893 – Sinterklaas is bij ons geweest […], of eigenlijk zijn knecht.
  35. 1897 – Het St. Nicolaasfeest op Texel
  36. 1928 – Hierop staan en liggen het speelgoed, de taai-taaipoppen en suikerbeesten die Sint en Piet ‘gereeje’ hebben.
  37. 1810 – Sint Nicolaas Zie eens Mietje!
  38. 1814 – St. Nikolaas en het stoute Mietje
  39. 1850 (voor 1850) – Geen zwarte kop Met huiden om het lijf geslagen En hoornen op. Geen ketens ramm’len langs de keijen
  40. 1800 – Sint Niklaas is ’t niet, ô neen! Die, gelyk een- spooker, ’s Nachts u door den Schoorsteen heen…
  41. 1801 – Daar elk met zang zich naar den schoorsteen hield gekeerd
  42. 1802 – … dat men, op den dag, die aan eenen roomschen Heiligen, St. Nikolaas genaamd, gewijd is, kerels verkleedde en zwart maakte, …
  43. 1802 – Zij laggen om Zint Nicolaas Die met een ketting loopt, En maakt een drommels groot geraas 
  44. 1809 – Want offschoon beiden een paar deftige Heiligen zijn, scheppen de vrome Kristenen ‘er toch een boosaardig vermaak in, om ter hunner eere, elkander, en hun kinderen, de stuipen op het lijf te jagen
  45. 1810 – En, s’avonds dan zijn al de winkels van de suikerbakkers, met kaarsjes verlicht, en met suiker-poppetjes opgeschikt.
  46. 1811 – want grooter en leelijker bullebak, als jij bent, heb ik nog op geen’ St Nikolaas avond gezien.
  47. 1814 – “St. Nikolaas is een plegtige en vrolijke dag voor de kinderen in ons vaderland…”
  48. 1821 – Al doet uw naam hen beven, Gij komt toch lekkers geven.[…] Dat nooit geen roede uw oog verschrikk’, Maar ’t loon der deugd uw ziel verkwikk’.
  49. 1822 – Waarom, met zoo benaauwden blik, Den schoorsteen ingekeken?… Geen bullebak is hij, geen akelig spook
  50. 1823 – “Met een’ zwaren stap ging hij nu langzaam in de kamer, bleef voor de kinderen staan met ene lage baard, grooten neus en eene gard in de hand.
  51. 1825 – zij zetten elk een’ nieuwen klomp, met hooi en haver gevuld, onder den schoorsteen, en vroegen wel vijf-en-twintig maal aan hun moeder, of zij geloofde, dat St. Nikolaas wat brengen zoude?”
  52. 1827 – en nu zagen wij, zoo wij meenden, duidelijk St. Nicolaas met een zwart gezigt, met eene ruige muts op, en eene zweep en roede in de hand, de deur uitsluipen.
  53. 1829 – En van een’ Zwarten man, Die in den avond dan Den schoorsteen uit kwam rijden. Hij heette Sinterklaas,…
  54. 1830 – Nu zongen allen: Sint Nic’laas, Komt morgen weêr te paard!
  55. 1830 – Moeder en vader hadden haar gezegd, dat het sprookjes waren, als men vertelde, dat Sint Nicolaas door den schoorsteen kwam om lekkers te brengen of bang te maken.
  56. 1833 – “De andere kindertjes weten niet beter, of daar bestaat nog een Sint Nikolaas, en men maakt hen doorgaans bevreesd met den een of anderen wonderlijk aangekleeden of opgeschikten man.”
  57. 1836 – Voor jongen en voor ouden. Komt, vieren we ook met zoet geraas Het vrolijk feest van Sint-Niklaas
  58. 1837 – Zij nam zich daarbij in acht, den goeden Kinder-heilig niet tot een’ bullebak te maken
  59. 1837 – Sint Nikolaas, Die lekkre baas
  60. 1837 – Wij geven van dien overvloed, Een deel aan arme kind’ren…
  61. 1838 – En werkelijk zag ik in mijne verbeelding, hoe menige aanvallige de sierlijke surprise met blijde verrassing ontving,”
  62. 1840 – Willem en Doortje wijsmaken, dat Sint Nikolaas dezen nacht rijden zal en dan bij haar schoentje met hooi wat Nikolaas-popjes zetten en in het raam en op den schoorsteenmantel, o, wat zullen zij dan opzien en in de handjes klappen!”
  63. 1840 – en nu zult gij er wel op rekenen, dat Sint Nikolaas bij mij ook aan u gedacht heeft…
  64. 1848 – “Wel jongen! daar kwam hij [sint Nicolaas] zoo zwart als een schoorsteenveger, met kettings omhangen, bij ons in de kamer.
  65. 1844 – of liever sporen daarvan hebben nagelaten, bewijzen de St. Nicolaas-mannen, St. N. varkens, en ander bakwerk; maar ook het geraas maken
  66. 1845 – …nadat de Heilige man, onder allerlei afzigtelijke gedaanten, zich des avonds te voren van de braafheid en gehoorzaamheid der kleinen overtuigd heeft…
  67. 1846 – Men verkleedt zich dan ook wel eens, en rammelt met een’ ketting.
  68. 1847 – Daar was Sint Nikolaas waarlijk te goed en vriendelijk voor, om na zijnen dood voor een’ bullebak gebruikt te worden.
  69. 1849 – “Ik heb ’t nog niet vergeten, dat hij mij, verleden jaar, in zijn zak wou stoppen en meênemen naar Spanje.”
  70. 1838 (1849) – eene oude vrouw (somwijlen speelt ook een man deze rol) met zwarte kleederen en een met roet besmeerd aangezigt: dit is de befana, het spook..[…] Deze vertooning met onze st. Nicolaas-verschijning verwant…”.
  71. 1850 – Deel suiker, lekkers, marsepijn Aan kind’ren, die gehoorzaam zijn
  72. 1845 – Zie de maan schijnt door de bomen, makkers staakt uw wild geraas! (lied en muziek)
  73. 1849 (1852) – De deur slaat open en Sint-Nikolaas treedt in, Al grommend in den baard, die afstroomt van zijn kin; Een masker voor ’t gelaat – afschuwelijk van kleuren…
  74. 1853 – Een reizende hansworst te paard of op klompen, een vervaarlijk spook met rammelende kettingen in den schoorsteen om de kleine kinderen bang te maken… (ook Popanz)
  75. 1856 – “Daar lig ik te droomen: St. Nikolaas rijdt met zijn’ schimmel den schoorsteen in, in de kamer – naar de tafel – een grooten zak neemt hij van het paard – hij tast er in – hij…. ik ben weêr wakker. “
  76. 1860 – met de groote bisschopsmuts op het hoofd en voor het overige gehuld in een wollenkleed of in een beddelaken, vergezeld van zijnen minder heiligen dienaar, Pluto, Zwarteman, of knecht Ruprecht geheeten.”
  77. 1860 – Menig surprise wordt weêr verwacht
  78. 1860 – Kom, doe dat leelijk mom eens af
  79. 1860 – Misschien komt hij weer met vuurige oogen, met ketenen rammelend, in een beestenhuid… “dat praat ge hun… in nog geen eeuwen uit het hoofd.”
  80. 1801 – Wat is Sint Nicolaas toch goed, mijn trommel is gevuld…
  81. 1850 – Buiten het vertrek horen wij een zwaren stap en eene grove stem. […] Het is een nagemaakte Sint-Nicolaas, een schrikbeeld…
  82. 1860 (1861) – Amsterdammers, als goede Sint Niklaasmannen, […], in den nacht tusschen den 5den en 6den December, de schoenen en korfjes hunner kinderen met vergulde koek gevuld
  83. 1866 – Rijk en arm op Sint Nikolaas
  84. 1870 (1872) – Zijn trouwe knecht Ruprecht verzelt hem. Schimmel is beladen met pakken en zakken vol van alle denkbare kostelijkheden, hoewel er ook een groote zak langs zijne zijden hangt, bestemd tot ontvangst van…
  85. 1898 – Vader staat op en gaat de kamer uit.
  86. 1876 – Kinderfeesten
  87. 1915 – Children are afraid of the black servant, for he carries a long stick and a great bag.
  88. 1715 – Met Hooy en Water dienst te doen, Aan ‘t Paard van Zinter-klaas
  89. 1926 – Alles ziet die slimme Piet, zich vergissen, kan hij niet.
  90. 1938 – “Dat weet ik, ” antwoordde Piet. “‘t Spijt Sint Nicolaas dat hij niet zelf mee kan komen, maar hij voelt zich niet zo erg prettig. Daarom heeft de Sint mij gestuurd om den kinderen wat te geven.”
  91. 1937 – Zwarte Piet riep: “Hela ho! Halt m’n paardje, ho, ho, ho!”
  92. 1948 – Zwarte Piet: “Ik wist “t wel!,” roept hij. “U kan niet verdwalen, Sint! Maar de sneeuw viel zo dicht. Ik werd toch wel bang, Sint.”
  93. 1948 – Piet sprong achter zijn meester op de schimmel en tilde de zak tussen hen beiden in. [en] de ketting van Zwarte Piet
  94. 1936 – Je wordt dan zwartgemaakt en aangekleed als een echte Pieterbaas……
  95. 1963 – “Ga door kleine [zwarte!] Piet”, zei zwarte Piet: “Nou moeten jullie horen, we moeten een brief schrijven naar alle bakkers….”
  96. 1930 – “Wat zie ik, zijn jullie nog wakker zeg, slapen jullie nog niet? hoe komt dat zoo, lieve kinderen.” zoo sprak de Zwarte Piet.
  97. 1944 – Rammelt de Zwarte Piet Daar zijn ketting niet?
  98. 1772 – ik zag hem eindelyk aan voor een ryken Heer, die in eene Stad voor zo veel gelds aan lekkers uitdeelde[…]Deze denkbeelden, die zeer begunstigde de leer der Spookeryen en verschynende Geesten waarvan ik, als naar gewoonte in die dagen, ook veel hoorde…
  99. 1870 – Zijn trouwe knecht Ruprecht verzelt hem.
  100. 1874 – dat van eene roede geen sprake scheen te zijn, gansch in strijd met hetgeen ge in uw boekjes steeds van St. Nicolaas hadt gelezen; …
  101. 1877 – Hoe de goede bisschop op zijn gevleugeld paard gezeten en van zijn zwarten knecht vergezeld… halve takkenbossen bij wijze van gard in de hand.
  102. 1888 – Niet! de eerste intocht (Venray) met Hannes (Hans) Mof
  103. 1815 (1850) – waar meester elken morgen les kwam geven, en – soms zijns knorren – maar ook prenten en lekkers uitdeelde, als ’t Hantje Plus geweest was.
  104. 1791 – … met bedreigingen van den zoognaamden bullebak, of den zwarten man, die hen zal medenemen of opeten, indien zij niet zoet zijn en daadlijk gehoorzamen?
Tekstbron:
  1. 1810 – Het leerzame prenteboekje voor kinderen
  2. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (complete versie)
  3. 1871 – De Volksvermaken
  4. 2014 – De Sinterklaastafel (bij de banketbakker)
  5. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (incomplete versie dbnl)
  6. 185X – De kleine kindervriend
Begeleiders:
  1. Befana
Foto's:
  1. 1980 – Sinterklaaslekkernijen
  2. 1926 – St. Nicolaas en Zwarte Piet in zijn magazijn
  3. 1925 – Kind bij de Sint Nicolaastafel
  4. 1926 – Sint Nicolaastafel
  5. 1954 – Zwarte Pieten op scooters
  6. 1951 – Kleuterklas met Sinterklaas en Zwarte Piet
  7. 1924 – Zwarte Piet met mand vol geschenken
Films:
  1. 1920 – Hoe Sint Nicolaas de Jordaan gelukkig maakt
  2. 1924 – Sint-Maarten in Venlo
  3. 1928 – Intocht Volendam
  4. 1930 – Intocht Sinterklaas in roeiboot
  5. 1934 – St. Nicholas Day In Austria Aka “Little Christmas” In Austria – Long Version
  6. 1949 – Licht en wamte in koude en duisternis
  7. 1952 – Intocht van Sinterklaas in Amsterdam
  8. 1955 – Sinterklaas komt aan per helikopter (Den Haag)
  9. 1958 – Sinterklaas in Waalwijk
  10. 1961 – Intocht Sinterklaas in Amsterdam
  11. 1961 – Sinterklaas aankomst per trein te Den Haag
  12. 1986 – Sinterklaas intocht Waddinxveen
  13. 2012 – Kyllburg – Der heilige Sankt Nikolaus
  14. 2013 – Nikolaus und Krampus mit Tobias
  15. 1933 – Krampusumzug 1933 – Habergeiss
Illustraties:
  1. 1750 – De Sinterklaaskermis
  2. 1750 – Het bakken van “boekende flensjes” op St. Nicolaasavond
  3. 1770 – Wanneer Sint Nicolaas veel lekkernijen geeft
  4. 1775 – Knecht -De nieuwe Sint Nicolaas-prent., Erven de Weduwe Jacobus van Egmont,
  5. 1806-1830 – Ziet Bisschop Sint Niklaas, ô Kindren hier te Paard! (Volksprent)
  6. 1835 – Kinderspelen en vermakelijkheden-momaangezicht Sinterklaas
  7. 1861 – Sinter Nicklaesmarkt, staalgravure van Charles Rochussen uit de Almanak voor Holland 1862
  8. 1870 – Nicolaus ist nicht so schlimm.
  9. 1881 – Tante Jet als Zwarte Klaas
  10. 1885-1890 Sint Nicolaasspel
  11. 1888 – Amsterdamse Sinterklaaskraam
  12. 1890 – Sinterklaastafel
  13. 1922 – Sinterklaastafel
  14. 1926 – Sint Nicolaastafel
  15. 1936 – Sinterklaastafel / Roe
  16. 1818 – Centsprent
  17. 1814 – Christkindl
  18. 1821 – Sint Nikolaas
  19. 1833 – Sinterklaasetalage/Sinterklaastafel bij de banketbakker
  20. 1835 – Illustratie naar schilderij Jan Steen (katholieke versie)
  21. 1840 – de straten, waar de voornaamste winkels waren, werden druk bezocht.
  22. 1801 – Lotje krijgt een Sinterklaasgeschenk
  23. 1762 – Maria Christina van Oostenrijk (1742-1798)
  24. 185X – De kleine kindervriend
  25. 1915 – Sunbonnet babies in Holland
  26. 1928 – Sinterklaas ochtend, Sinterklaastafel
  27. 1958 – Intocht Amsterdam
  28. 1944 – Oude en nieuwe Sinterklaasversjes
  29. 1766 – St. Nicolaas almanach, voor het jaar 1766. ‘
  30. Jaartal onbekend – Anton Pieck (Sint Nicolaastafel)
  31. 1930 – Advertentie illustratie
  32. Vóór 1900 – Duits bordspel – St. Nikolausspiel
  33. 1885 – Sint Nicolaastafel
  34. 1890 – Piet te paard
  35. 1900 – Boekje: Rijmpjes en Raadgevingen (surprise)
  36. Jaren 70 – Mand met geschenken
  37. 1936 – Sinterklaastafel
  38. Ca. 1870 – Boek: St. Nikolaas een sprookje door A.C.W. Staring
  39. 1890 / 1900 – Sint Nicolaastafel
  40. 1890/1900 – Piet te paard
  41. 1880/1890 – Sinterklaasavond / Strooien
  42. 1885/1900 – Stoeltje zetten
  43. 1955 – Sint Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  44. 1960 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  45. 1986 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  46. 1985 – St. Nicolaasfeest kenmerken / Sinterklaaspapier
  47. Servet – Saint Nicolas (Frankrijk – Strasbourg)
  48. 1965 – Chocoladereep wikkel
  49. 1800 / 1833 – Volksprent ‘Leven van St. Nicolaas – Vie de Saint Nicolaas
  50. 1850 / 1870 – Volksprent
  51. 1812 / 1850 – Volksprent
  52. 1833 / 1855 – Volksprent ‘Sint Nicolaes te paerd gezeten…’2
  53. 1777 – Kooker en tas almanach voor het jaar (St. Nicolaastafel)
  54. 1873 – Boek ‘St. Nicolaas A.B.C.’
  55. 1873 – Boek ‘St. Nicolaas A.B.C.’
  56. 1828 – Centsprent
  57. 1960 – Papieren schaal (Lekkernijen)
Postkaarten:
  1. Krampus kijkt door het raam
  2. Krampus meisjes fruit winter
  3. 1926 – Postkaart
  4. Jaren 20 – Uitnodigingskaart
  5. 1904 – Uitnodigingskaart
Schilderijen:
  1. 1665 – Het Sint Nicolaas Feest (2)- Katholieke Versie
  2. 1670 – Het Sint Nicolaas Feest (1) – Protestantse Versie
  3. 1685 – Richard Brakenburgh / ‘Het Sint Nicolaasfeest’
  4. 1687 – Een vrolijke ‘morgen’ , Cornelis Dusart. Sint Nicolaas ochtend in een eenvoudig gezin.
  5. 1807 – Sint Nicolaasmarkt met een kraam met taaitaai
  6. 1870 – Pieter-mijn-knecht van Gaetano Chierici
  7. Sint Nicolaasspel met geschenken in de manden
  8. 17de eeuw – ‘Aquarel’ Cornelis Dusart.
  9. 1844 – Sint Nicolaasfeest
  10. 1700 Ca. – ‘Het Sint Nicolaasfeest’ (Richard Brakenburgh)
  11. 1690 – ‘Het Sint Nicolaasfeest’ / Richard Brakenburgh
  12. 1700 / 1899 – Sint Nicolaasfeest (schilderij)