Demonstratiedwang
Vrijheid en Dwang Verbazingwekkend nieuwsbericht vorige week, volgens Amnesty staat de vrijheid van demonstratie in Nederland onder druk. U heeft het waarschijnlijk nog niet gemerkt, wij ook niet. Op straat…
Een betere vraag is: wát is Zwarte Piet? Want één ding is Zwarte Piet beslist niet, een mens. Hij vertolkt geen mens, ook al speelt iemand zijn rol. Wat hij dan wel is, ligt ingewikkelder, want Zwarte Piet staat symbool voor meerdere begrippen. Om de betekenis goed te kunnen duiden, moeten we de hele traditie en geschiedenis bekijken.
In ieder geval kunnen we vaststellen dat Zwarte Piet geen mens voorstelt. De zwarte schmink heeft dan ook niets met huidskleur te maken. Er is geen relatie met de Amerikaanse blackface en er is ook geen enkel verband met de trans-Atlantische slavernij. Deze beweringen moeten naar het rijk der fabelen worden verwezen.
In de lange historie én in het recente verleden is veel veranderd. De huidige Zwarte Piet is al lang niet meer de figuur die sommigen zich herinneren. Omdat Zwarte Piet geen mens voorstelt, horen etnische kenmerken er beslist niet bij. Zo zijn – mede op ons verzoek – een aantal jaren geleden bijvoorbeeld kroeshaar en krompraat afgeschaft.
Het sinterklaasfeest en Zwarte Piet zijn een oeroude inheemse traditie van de regionale bevolking. Uiterlijk (zwarte kleur, kleding, krullen) en gedrag zijn een belangrijk en oorspronkelijk onderdeel van het feest. Dat kun je niet zomaar afdoen als onbelangrijk en Zwarte Piet afschaffen of aanpassen.
Ook de veronderstelling dat de huidige Zwarte Piet pas vanaf 1850 bestaat, is een misvatting die de wereld uit moet. Dat lees je in ons artikel Zwarte Klaas is Zwarte Piet.
Zwarte Piet, of de begeleider van Sinterklaas, gaat in de kern terug tot heidense tijden. Toen de kerk de heidense feesten wilde uitroeien, is de figuur van Sinterklaas toegevoegd aan de traditie. De heidense figuur Zwarte Piet werd daarbij de begeleider van de Sint.
In Nederland en in de rest van Europa wordt Sinterklaas vergezeld van een begeleider. Zijn uiterlijk verschilt per land of streek, maar er zijn 4 uitgesproken kenmerken waaraan we hem overal herkennen: de maskerade, ketting, zak en roe. Hoorns en huiden spelen ook vaak een rol.
Tussen de historische figuren en de huidige Zwarte Piet valt meteen de overeenkomst op van het zwarte gezicht. Voor een juiste interpretatie zijn deze overeenkomsten van belang. Zwarte Pieten zijn niet simpelweg fout vanwege hun uiterlijk of bepaald gedrag. Het gaat om de oorsprong. In de symboliek van het feest is Zwarte Piet onherkenbaar en onzichtbaar. Dat is de kern van de figuur.
Iedereen kan Zwarte Piet zijn, maar niemand weet wie hij is. Je herkent Zwarte Piet niet en toch weet hij alles van jou! Dit mysterie is mogelijk dankzij onherkenbaarheid, en dat is weer van cruciaal belang in alle lokale en regionale vertolkingen.
Bovendien brengt Zwarte Piet alleen ’s nachts cadeautjes als hij voor ons onzichtbaar is in het donker. Wie keek als kind niet naar buiten om te zien of hij Zwarte Piet misschien niet tóch zag? En wie wist ook zeker dat hij Zwarte Piet nog net had zien verdwijnen als er was aangebeld en een zak met cadeautjes voor de deur stond! Het net wel of net niet zien van Zwarte Piet is een spannend verrassingselement.
Piet is zwart omdat hij door de schoorsteen komt, is een veelgehoorde verklaring. Voor andere gavenbrengers in de midwinterperiode in Europa wordt deze verklaring voor het zwart ook overal gebruikt, zoals in deze voorbeelden:
Befana, Italië
Da die Hexe natürlich auf einem Besen durch den Kamin einfliegt, schaut sie schwarz verrußt aus. Bösen Kindern steckt sie allerdings keine Süßigkeiten in die Schuhe, sondern Holzscheite und Kohlestücke.
Père Fouettard, Frankrijk
Often, his face is darkened to varying degrees. Some say it is because of his being born of a burned effigy, others say that it is from the soot in the chimneys that he goes down with St. Nicholas.
Knecht Ruprecht, Duitsland
Often, his black clothes and dirty face are attributed to the soot he collects as he goes down chimneys.
Schmutzli, Zwitserland
Warum ist der Schmutzli immer so schwarz? Dennis: Weil er durch den Kamin kommt.
Maar we kunnen ook andere conclusies trekken. Bijvoorbeeld dat dit opnieuw een bewijs is dat Zwarte Piet veel ouder is dan gedacht. Of dat dit verhaal over zijn voorgangers (de Zwarte Klazen en de meer duivelsachtige figuren) al de ronde deed. En dat Zwarte Piet in het volksgeloof gewoon met deze andere gavenbrengers verbonden is en een gemeenschappelijke oorsprong heeft.
Tijdens de reformatie werd het sinterklaasfeest verboden door de kerk. Ondanks het verbod bleven de mensen sinterklaas vieren. Dit verbod verklaart wel de afwezigheid van Sinterklaas en Zwarte Piet in tekeningen, schilderijen en geschriften. Maar het is geen bewijs dat Zwarte Piet voor 1850 niet bestond. Er is veel informatie dat iets anders laat zien. Eerder was ook al sprake van figuren die in de sinterklaastijd op vergelijkbare wijze rondgingen. Veel Nederlandse teksten verwijzen naar het geraas (met bellen en kettingen) dat Zwarte Piet kenmerkt, evenals het luide bonzen op de deur wanneer hij de cadeautjes brengt.
