Demonstratiedwang
Vrijheid en Dwang Verbazingwekkend nieuwsbericht vorige week, volgens Amnesty staat de vrijheid van demonstratie in Nederland onder druk. U heeft het waarschijnlijk nog niet gemerkt, wij ook niet. Op straat…
Zwarte Piet heeft een zwart gezicht en dat kun je letterlijk vertalen naar ‘black face’. In beide gevallen hebben we het over een zwart geschminkt gezicht, maar de betekenis van beide gebruiken is totaal verschillend.
In de Verenigde Staten staat blackface voor het zwart opmaken van het gezicht in een theatervoorstelling. Zo werd een karikatuur van een Afro-Amerikaanse plantageslaaf opgevoerd. Deze minstrel-shows werden populair in Amerika vanaf 1828, maar gelden nu als racistisch en omstreden.
Wikipedia schrijft dat blackface als beledigend wordt beschouwd omdat het de betekenis van een stereotype karikatuur van zwarte mensen met zich mee kan dragen, zoals dat gebeurde in minstrel-shows en later in Vaudeville variété.
Tegenstanders van Zwarte Piet beweren dat ook: ‘Zwarte Piet is een figuur gebaseerd op de stereotyperende weergave van zwarte mensen in de 19e eeuw. Zijn verschijning refereert direct aan de Nederlandse geschiedenis van kolonialisme en slavernij. Ondanks de vele verhalen die er bestaan over de oorsprong van Zwarte Piet is dit de enige plausibele verklaring voor zijn huidige uiterlijk.’
Maar zo stellig kun je dat niet zeggen. Kijkend naar de historie zijn er andere en betere verklaringen voor het zwart van Zwarte Piet, zijn krullen, kleding en gedrag.
Het originele archetype Zwarte Piet is een voortzetting van veel oudere rituelen met zwartgemaakte gezichten in midwinterfeesten in Europa. Onder andere Nikolo in Oostenrijk, Niklaus in Duitsland en Samichlaus in Zwitserland. Ook op de avond van Sint-Maarten doen mannen met zwartgemaakte gezichten de ronde in processie door Wörgl en het rivierdal van de Inn in Tirol. Meer info.
De verschillen tussen Amerika en Europa verklaren waarom sommigen het als aanstootgevend ervaren en anderen niets slechts zien in Zwarte Piet. De overlap in uiterlijk tussen blackface en Zwarte Piet is verwarrend.
Het gebruik van overdreven groot gemaakte lippen, kroeshaar en oorringen voor Zwarte Piet valt samen met de periode waarin die beeldtaal werd toegepast voor mensen van Afrikaanse afkomst. Vooral in cartoons, stripverhalen, boekjes en op allerlei merchandise.
Meer informatie over wie of wat is Zwarte Piet
Er zijn talloze voorbeelden van Zwarte Piet zonder stereotype kenmerken. Op foto’s uit begin 20e eeuw is Piet wel zwart, maar zonder grote lippen (als ze al rood zijn), zonder oorringen (creolen) en zonder kroeshaar.
Het etiket blackface zorgt voor verkeerde interpretaties, zoals op de website Zwarte Piet is Racisme, deze afbeelding op 19 september 2012:
Deze 7 punten zouden duiden op racisme. Met verbazing lezen we de ongenuanceerde uitleg over het haar, de lippen en de oorringen.
De oorringen worden vaker gezien bij demons of duivels en liggen in het verlengde van de ketting.
De stem verdraaien wordt niet vermeld, maar een holle of grove stem is onderdeel van het spel en werd gebruikt om nog onherkenbaarder te zijn als Zwarte Piet.
Het zwarte gezicht, de roe en de zak zijn kenmerkende, historische elementen van de begeleiders van Sint-Nicolaas. Daarover lees je meer onder Kenmerken.
De kleding en het haar kunnen we ook een andere duiding geven. De vrolijk gekleurde outfit vormt niet echt een probleem omdat mensen in verschillende posities dergelijke kleding droegen en ook de klazen zich al in dergelijke kledij vertoonden.
De jute zak wordt gekoppeld aan kolonialisme. Maar de handel in specerijen dateert al van voor het koloniale tijdperk. Er is een rekening bekend uit 1360 uit Dordrecht waarin gesproken wordt over een claescoeck (Janssen). Daarvan weten we dat die met specerijen werd gemaakt. Het is dus veel ouder dan het koloniale verleden.
De ketting wordt niet genoemd, maar de ketting speelt op oudere weergaven wel degelijk een rol en duidt op een voortzetting van oudere begeleiders van Sint-Nicolaas. Die droegen een ketting, niet als symbool van slavernij, maar van onderwerping van het heidense aan de heilige, zoals de kerk dat graag zag.
In dit plaatje zien we de ketting. Het is niet de ketting, maar de op blackface lijkende Piet die hier niet thuishoort.
Inmiddels zijn de grote rode lippen, oorringen en kroeshaar verdwenen, waardoor Zwarte Piet meer lijkt op de andere, oudere begeleiders van de Sint.
Phiny Dick Versjes uit de oude doos, Sinterklaas, Kerstmis en Nieuwjaar. Deel 6, 1941.
Ook het gedrag van Zwarte Piet wordt vaak vertaald naar blackface en de minstrel-shows. Maar er zijn andere verklaringen voor het ondeugende gedrag van Zwarte Piet dat van veel oudere datum stamt en van doen heeft met zijn heidense wortels. (Renterghem)
Zwarte Piet zet regelmatig de boel op stelten! Rare gezichten trekken en grappig doen was een reactie op de soms dwingende houding van kerk en overheid. Ongehoorzaam gedrag is soms nodig. De kerk wilde een christelijke heilige de baas laten zijn over de van oorsprong heidense begeleider, die zij voor het gemak de duivel noemden (wat Zwarte Piet in essentie niet is).
In Sint-Nicolaas en Zwarte Piet zien sommigen de slavenmeester en zijn slaaf. Maar ook de rolverdeling is al veel ouder en heeft te maken met het feit dat het licht het donker moet overwinnen. Overigens valt het belang van het donker niet te ontkennen voor vruchtbaarheid en nachtrust bijvoorbeeld. Ook de positionering in het boekje van Schenkman duidt op een voortzetting van een oudere traditie en heeft als zodanig niets met slavernij te maken.
Allerlei aspecten van het verkleden en het zwart schminken van het gezicht spelen een rol in de historie. Dit omkeerfeest vieren deed men al veel langer, ook op sinterklaasavond waarbij de kledij al een langere traditie kende. Dit gebruik is van generatie op generatie doorgegeven zonder dat slavernij of kolonialisme daarbij een rol speelden.
In Sinterklaasje kom maar binnen zonder knecht (1998) staat dat het spelen van Sinterklaas door een vrouw raar zou zijn.
Op deze foto (Zeeland, 1924) worden zowel de Sint als de Pieten door vrouwen gespeeld!
En ook op dit schilderij uit 1820 wordt de rol van Sinterklaas door een vrouw gespeeld. Zo vreemd is het dus niet.
Wat wel vreemd en onterecht is, dat een donker iemand geen Sint zou kunnen spelen, maar alleen Zwarte Piet kan zijn.
