Demonstratiedwang
Vrijheid en Dwang Verbazingwekkend nieuwsbericht vorige week, volgens Amnesty staat de vrijheid van demonstratie in Nederland onder druk. U heeft het waarschijnlijk nog niet gemerkt, wij ook niet. Op straat…
In Amsterdam verscheen rond 1850 het boekje ‘Sint Nikolaas en zijn knecht’ van Jan Schenkman. Schenkman was onderwijzer en we weten niet met welke motieven hij zijn boek schreef. Vermoedelijk heeft hij het oude feest geschikter willen maken voor kinderen. Het boek was populair en wordt tegenwoordig vaak beschouwd als het begin van onze huidige Zwarte Piet. Maar klopt dat wel?
Door uit te gaan van een boekje en alleen op basis van een zwartgemaakt gezicht Zwarte Piet te bestempelen als racistische karikatuur, is veel te kort door de bocht.
Onderzoek wijst namelijk op een ontwikkeling vanuit de zwarte en gemaskerde Klazen. Dat heeft zijn weerslag in kleding en uiterlijk en daarbij blijft Zwarte Piet gewoon de donkere helper. Van een gelijkenis met blackface is dan geen sprake meer.
Recent nog zijn bronnen gevonden waarin melding wordt gemaakt van zwarte figuren voor 1850. Daarnaast speelt de reformatie ook een grote rol in de ontwikkeling van Sinterklaas en zijn zwarte begeleider.
Het is belangrijk te kijken naar de Europese traditie en de maskerades die al langer bestonden. In die maskerades op straat blijven oudere versies van Zwarte Piet nog lang voortbestaan naast de eveneens oude op zwarte edelmanklazen, Popanz en de duivel gebaseerde figuren. (link volgt)
Bekijk Zwarte Piet oftewel Sjaak Sjoer op deze foto uit ca. 1900-1910, Brabant. (link volgt)
Afbeelding:
Het Doode Paard van W. Mets,
Sint Nicolaasvertellingen, 1895
Zwarte Piet is volledig gebaseerd op deze voorgangers, de vroegere zwarte figuren, en die zijn niet ineens verdwenen toen Schenkman zijn boek schreef. Eigenlijk verandert Zwarte Piet nauwelijks onder invloed van Schenkmans boek. Dat wordt ook duidelijk aan de hand van de kleding, die overigens geen relatie heeft met zwarte pages, en leggen we uit in Zwarte Klaas is Zwarte Piet.
De telkens terugkerende kenmerken, zoals de ketting, het zwarte gezicht, de roe en de zak, duiden eveneens op deze oorsprong. Net als de overeenkomsten in het verhaal, waarbij de zak wordt gebruikt om zondaars af te voeren (naar de hel of naar Spanje). Ook in het wezen van de figuur is het oudere bewaard gebleven. Dit werd meestal mondeling van generatie op generatie overgeleverd en speelt mede daardoor een rol bij de interpretatie van de figuur.
Gezien de traditie is het niet vreemd dat in het boek wordt gezegd dat de knecht zwart is. De helper verschijnt erin als donkere jongeman (Indisch of Afrikaans, ook wel oriëntaals genoemd). In feite stelt hij geen mens voor. In het boekje heeft hij geen naam.
De knecht zit net als Sint op een paard. Hij komt niet door de schoorsteen. Wel gooit hij er pepernoten doorheen en maakt geraas: ‘het leeft in den schoorsteen’!
De tekst van het lied ‘Zie ginds komt de stoomboot’ komt uit het boek van Jan Schenkman. Sint Nikolaas en zijn knecht komen aan per stoomboot en vertrekken per luchtschip. In de eerste druk welteverstaan, want in de tweede editie vertrekken ze per trein.
Het valt op dat een aantal kenmerken van Zwarte Piet helemaal niet voorkomen in het boek:
Er zijn twee versies van het boek bekend:
Sint Nikolaas en zijn knecht uit de Koninklijke Bibliotheek
Sint Nikolaas en zijn knecht van Bom uit 1850 waarvan ook deze slideshow beschikbaar is.
Met dit bewijs moeten we concluderen dat Zwarte Piet niet door Schenkman is bedacht, maar dat hij een voortzetting is van een veel oudere traditie, waarvan veel in de huidige figuur bewaard is gebleven. Zowel in het verhaal van Schenkman, als daarbuiten.
