Nederland
De naam Assipan (of Assiepan) als begeleider van Sint-Nicolaas komen we alleen tegen in Noord-Brabant. Over de herkomst van de naam Assipan is veel gespeculeerd. Weijnen in 1940:
Het lijkt logisch dat zijn naam is gebaseerd op een gelijkaardige naam: hij komt immers binnen langs de schouw en landt recht in de as, waardoor hij zijn zwarte kleur krijgt! Klinkt aannemelijk. Maar de hoogst betrouwbare Debrabandere sluit zich niet aan bij deze verklaring. Hij verwijst naar de uitdrukking ‘mekaar passipant/assipan staan’, wat zoveel betekent als ‘elkaar helpen’. Het zou gaan om een verbastering van het Franse woord participant, deelnemer of helper. Wie de duivelse herkomst van de begeleider kent en thuis is in Dante’s Inferno, het eerste gedeelte van zijn goddelijke komedie, komt deze naam voor de duivel maar al te bekend voor.
Frankrijk, Montbéliard – Zwitserland
Tante Arie of tante Airie is een soort dubbelfiguur. In het voormalige graafschap Montbéliard in Frankrijk trekt zij rond met haar ezel en is zij een plaatsvervanger van Sinterklaas en de kerstman. Zij heeft ook wel wat kenmerken van de begeleider. Zij komt voor als goede fee in de folklore van Franche-Comté en komt voor in het kanton Jura in Zwitserland. Wij zien ook Vrouw Holle en Perchta wel eens in die rol, evenals de godin Diana.
In veel verschillende vermommingen vraagt ze om gastvrijheid bij mensen en moedigt ze aan om deugdzaam te zijn en het huishoudelijk werk te volbrengen. Volgens de legende is tante Arie een reïncarnatie van Henriëtte van Mömpelgard. Ze wordt vereerd in het Juragebergte en zegent de oogst en beschermt het graan tegen vorst en stormen. Ze verschijnt op boerenfeesten, beloont de maaisters en geeft fruit aan de kinderen. Tijdens kerstmis deelt ze gebak en noten uit.[1]
Italië
Verbastering van Epifanie (Driekoningen 6 januari). Zij brengt dan geschenken net als bij ons Zwarte Piet dat doet.
Da die Hexe natürlich auf einem Besen durch den Kamin einfliegt, schaut sie schwarz verrußt aus. Bösen Kindern steckt sie allerdings keine Süßigkeiten in die Schuhe, sondern Holzscheite und Kohlestücke.
Vertaling: Omdat de heks natuurlijk op een bezem door de schoorsteen naar binnen vliegt, ziet ze er zwart beroet uit. Stoute kinderen stopt ze geen zoetigheid in de schoenen, maar houtsnippers en stukjes kool.
Tsjechië o.a.
Frankrijk, België
Père Fouettard of Saint Fouettard uit Frankrijk: een donker gezicht met zweep, ook wel Vader Geselaar genoemd in België.
‘Goeienavond mevrouw, Sint-Nicolaas stuurt me om te vragen of uw kinderen zoet zijn? Zeker, Vader Geselaar, ze zijn altijd braaf. Dan is ’t goed, Sinterklaas zal hen vannacht speelgoed en lekkers brengen.’
Frankrijk, Elzas
Hans Trapp is de naam van de begeleider van Sint-Nicolaas in de Elzas. Soms begeleidt hij ook Christkindl die als een soort Sint-Lucia optreedt en de rol van Sint-Nicolaas heeft overgenomen toen het feest naar kerst overging. Maar je ziet ze soms ook naast elkaar. Ook hier diverse vormen van maskerade.
Bij onderstaande Hans Trapp vallen vooral de dierenvellen op. Deze huiden zien we vaker bij begeleiders van Sint-Nicolaas.
Nederland
De begeleider van Sint Piter in Grouw. Zie ook: Hantje Plus
Denemarken, Finland, Noorwegen, Zweden
Ook in de Scandinavische landen vinden we tradities die wanneer we ze nader bekijken veel overeenkomsten hebben met de gebruiken zoals die bij ons en in andere delen van Europa met Sinterklaas gelden. Hierbij horen ook Krampusachtige figuren met huiden en hoorns.
Sint-Knoetsdag (Fins: Nuutinpäivä) is een feest dat in Zweden en Finland op 13 januari gevierd wordt. Het feest staat ook wel bekend als Tjugondag jul (feest van de twintigste dag), daar het gevierd wordt twintig dagen na kerstmis (het joelfeest). De traditie wil dat op deze dag de kerstboom wordt afgetuigd, en eventueel nog aanwezig snoepgoed dat als versiering van de boom diende, wordt opgegeten.
Het feest is vernoemd naar Knoet Lavard, een Deense graaf die op 7 januari 1131 gedood werd door zijn rivaal in de strijd om het koninkrijk Denemarken. Na de burgeroorlog die op de moord volgde werd Knoet heilig verklaard, en werd zijn sterfdag naar hem vernoemd. Daar zijn sterfdag wel heel erg dicht bij Driekoningen lag, werd in 1680 besloten Sint-Knoetsdag op te schuiven naar de 13e januari.
Hoewel Knoet Lavard van Deense afkomst was, wordt Sint-Knoetsdag niet in Denemarken gevierd.
Finland
Op Nuutinpäivä, zoals Sint-Knoetsdag in Finland heet, is een traditie bekend met overeenkomsten met de moderne kerstman. Jonge mannen kleden zich als een geit (Fins: Nuuttipukki) en bezoeken huizen. Vaak is het kostuum gemaakt van een omgekeerde donzen jas, een leren of berken masker en hoorns. Nuuttipukki is een eng personage (vergelijk Krampus, Sunderum, Ouwe Sunderklaas, Sinterklaaslopen en Klozum). De mannen verkleed als Nuuttipukki dolen van huis tot huis, komen binnen en eisen eten van het huishouden (voornamelijk alcoholische dranken).
In Finland wordt de traditie nog altijd in ere gehouden in de regio’s Satakunta, Varsinais-Suomi en Österbotten. Tegenwoordig heeft de traditie een veel vriendelijker karakter en wordt het personage vaak gespeeld door kinderen.
Een dialectische spreuk uit Noormarkku zegt: Hyvä Tuomas joulun tua, paha Knuuti poijes viä (“Goede [St.] Tomas brengt kerst, kwade Knoet neemt [het] weg”).
Duitsland
In verschillende delen van Duitsland wordt de begeleider van Sint-Nicolaas Knecht Ruprecht genoemd. In tegenstelling tot wat wordt gedacht en beweerd, zijn deze figuren vaak geheel zwart geschminkt, soms met baard. Ook roetvegen komen echter voor. Een bijzondere foto hieronder betreft de schimmelruiter. In Nederland zien we Zwarte Piet vaak op een paard (en soms op een ezel) zitten. Ook dit hoort bij de duorol van Sinterklaas en Zwarte Piet.
Het plaatje hieronder van de Knecht Ruprecht met hoorns geeft de verbinding van deze figuur naar de meer Krampusachtige begeleiders aan. Buiten het begeleiden van Sint Nicolaas worden die ook wel Perchten genoemd. Rupercht (Ruwe Percht) oftewel Ruprecht zoals deze figuur genoemd wordt, duidt ook in die richting. Dit sluit aan bij de gehoornde figuren die er ook in Nederland waren in de sinterklaasperiode. Zie het gedicht van Harme Bevoort.
Hongarije, Oostenrijk
De Krampus is een beestachtige demon uit de folklore van de Alpen. Het woord komt van het oudhoogduitse woord voor klauw: Krampen. De Krampus is in de Alpen de metgezel van Sinterklaas. Hij komt voor in onder andere Oostenrijk, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Italië en Tsjechië.
Een Krampus is bekend als begeleider van Sint-Nicolaas. De soms erop gelijkende en heel verschillende Perchten opereren over het algemeen zelfstandig.
Oostenrijk
Perchten lijken vaak op Krampussen. Een Krampus is net als Knecht Ruprecht (Ruwe Percht) een Percht, maar dan één die aan Sint-Nicolaas is onderworpen en als zodanig dus ook in diens gezelschap optreedt. Meer uitleg in het Duits over dit onderscheid.
Oostenrijk, Zwitserland
Direct aan de grens met Oostenrijk, vlak naast Salzburg, ligt het Berchtesgadener Land waar het feest van de Heilige Nicolaas naar oud gebruik gevierd wordt. Naast de bekendere Krampus vindt u hier de veel minder bekende Buttnmandl (gehuld in stro of vellen) en de Gankerl als begeleider van Sint-Nicolaas.
Slovenië
1944 Sloveense Sint-Nicolaas en zijn donkere helper, Krampus, met een krullenpruik en hoorntjes op zijn hoofd! Let ook op de kraag. Hier liggen gelijkenissen met Zwarte Piet. Ook hier het zwarte gezicht, een mand (zak). Verder wordt Sint vergezeld door een engel.
Nederland
In Nederland, maar ook in een aangrenzend gebied in Duitsland en in België wordt de donkere begeleider van Sint-Nicolaas Zwarte Piet genoemd. Zeker in het verleden hadden deze Zwarte Pieten allemaal de bekende kenmerken van zwart gezicht, roe, zak en ketting, waaraan ze te herkennen waren en die hen direct linken aan de andere begeleiders in Europa.
