Kapoen/Kapoentje


Er hangt een mysterie rond het begrip Kapoen of Kapoentje, dat haan betekent en heel leuk rijmt op het woord schoentje. Waarom wordt het echter met Sint Nicolaas in verband gebracht? Iets met vruchtbaarheid dan toch misschien?

 

Het Genootschap Onze Taal zegt er dit over:

 

Wordt Sinterklaas in het lied ‘Sinterklaas kapoentje’ uitgemaakt voor gecastreerde haan?

‘Gecastreerde haan’ is inderdaad een van de betekenissen van kapoen. Maar kapoen heeft er meer. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt bijvoorbeeld dat kapoen ook gebruikt kan worden om “een gelubd manspersoon” mee aan te duiden. Wat gelubd is, laat zich raden: ‘gecastreerd’. Zou dit van Sinterklaas gezegd worden? Het zou natuurlijk kunnen: Sinterklaas was bisschop en het feit dat hij (mogelijk) celibatair leefde, zou in verband gebracht kunnen zijn met castratie en dus met kapoen. Een vergelijkbare vrije associatie heeft er ook toe geleid dat kapoen (volgens de grote Van Dale) als scheldwoord voor Joden werd gebruikt: het feit dat Joodse mannen besneden worden, werd in verband gebracht met castratie.

Kapoen is overigens, net als het verwante Franse capon, al eeuwenlang een scheldwoord of spotnaam – Bredero gebruikte het al. Het betekende ‘vreemde gast’, ‘schurk’, ‘bandiet’, enzovoorts. In de loop van de tijd is de spotnaam steeds verder afgezwakt. In Vlaanderen worden kapoen en de verkleinvorm kapoentje tegenwoordig vooral gebruikt als liefkozende aanduidingen voor kinderen, in de betekenis ‘deugniet’. Iets dat doet denken aan de rol van de Sint als schuinsmarcheerder.  Dat ook Sinterklaas liefkozend ‘kapoentje’ wordt genoemd, is goed mogelijk.

En dan is er ook nog Klaas Kapoen, een figuur die in de negentiende eeuw veel voorkwam op spotprenten. Deze fictieve persoon wilde maar niet deugen en uiteindelijk moest de ‘schurk’ zijn moorddadige gedrag met de dood bekopen. Sommigen nemen aan dat deze bekende volksfiguur zijn achternaam heeft doorgegeven aan die andere populaire Klaas.

Het woord kan ook lieveheersbeestje betekenen

 

 

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1667 – Op een Sinter Klaas-gift van Glas geblasen
  2. 1669 – Dienm’ in zijne tyen, noemden Sinter Klaas
Illustraties:
  1. 1762 – Maria Christina van Oostenrijk (1742-1798)
  2. 1885-1890 Sint Nicolaasspel
  3. 1947 – Illustratie ‘Sint Nicolaasfeest’ in modern jasje
  4. 1873 – Sinterklaas, Goed heiligman (versje) / stoeltje zetten
  5. Jaren 60 – Sinterklaasmorgen (Roe)
  6. Jaren 60 – Sok ophangen voor het slapen gaan.
  7. Vóór 1965 – Sinterklaaspapier – Inpakpapier
  8. Vóór 1990 – Sinterklaaspapier / Inpakpapier
  9. 1878 – Boekje: Kinderdeuntjes en Wiegeliedjes