De heilige Sint Nicolaas


Als men spreekt over de Heilige Nicolaas als oorsprong van Sint Nicolaas in het Sinterklaasfeest dan klopt dit gedeeltelijk. Sinterklaas is waarschijnlijk gebaseerd op meerdere heiligen. Nicolaas van Myra is echter de bekendste.

Het bijzondere is dat in Nederland en landen rondom Nederland er nog een figuur is die als Sinter Klaas of zelfs Sint Nicolaas wordt aangeduid terwijl het duidelijk is dat dit geen betrekking heeft direct op die heilige of legendaire Sinterklaas. Deze volkse Sinterklaas is vaak zwartgemaakt, heeft een roe, een zak en een ketting en is met holle of grove stem op zoek naar stoute kinderen. Hij lijkt erg veel op de figuur die we nu kennen als Zwarte Piet. Hoe dat komt leest u in ons artikel: Zwarte Klaas is Zwarte Piet.

Dit kenmerk komt in de volgende bronnen en onderwerpen voor:

Teksten:
  1. 1316/1657 – Het volksgebruik was echter te diep ingeworteld; en in weêrwil van het verbod heeft later de viering van den St. Nicolaas-avond weder plaats gehad.
  2. 1613 – Bisschop der kinderen (Oldenzaal)
  3. 1631 – Dese selfde voorgaande meening
  4. 1644 – Oranje Roock: onder de vlaemsche Biekorf, verdryvende de gantsche swerm der Roomsche Honigslickers,
  5. 1644 – Sint Niclaes. den 6. December.
  6. 1645 – Heer! ’t is morgen Sinterklaas; De Bruigom moet,[…]Sijn Bruidje deze nacht wat in ‘er schoentje geven.
  7. 1654 – Sinter Klaas voor de kinderen
  8. 1659 – Dat de Jonghe-luy hem loven met geraes. […] W’ hebben immer een veel goeder Sinte Claes:
  9. 1668 – Kupido schoen-zetter – “Om Sinter Klaes, en hy verzocht, Dat hy zijn Schoentje brengen moght”
  10. 1679 – Hare kinderen een deel leugens wijs maecken van een seeckere paepsche sanct/ ghenaemt S. Claes/
  11. 1720 (eerder per abuis 1717) – Een Amsterdammer kwam gekleed als Harlekien, In schyn van Sinte Klaas, en deelden aan hun meeden
  12. 1768 – “Vrees niet, en maak niet veel geraas, Ik ben ‘t; ik toon u Nicolaas.”
  13. 1788 – By helderen dag rydt een Man, in het wit gekleed, en zeer fraai versierd, te paard door de straaten der Steden. (ook: Sint Nikolaas/Klaas Vaak)
  14. 1820 – Kindereter – dat Sint Nicolaas geschenken bragt en dat hij eenen straffen vent den Kinderëter vooruitzond om te zien of zij zich zoo wel gedragen hadden…
  15. 1821 – Het Sint Nicolaas lekkers – Kleinen Andries
  16. 1825 – zij zetten elk een’ nieuwen klomp, met hooi en haver gevuld, onder den schoorsteen, en vroegen wel vijf-en-twintig maal aan hun moeder, of zij geloofde, dat St. Nikolaas wat brengen zoude?”
  17. 1833 – “De andere kindertjes weten niet beter, of daar bestaat nog een Sint Nikolaas, en men maakt hen doorgaans bevreesd met den een of anderen wonderlijk aangekleeden of opgeschikten man.”
  18. 1834 – Daar speelt Sint Nikolaas de baas, […] Hij heeft een keten aan zijn been; Ik bid u, ga er toch niet heen,
  19. 1835 (1834) – “…van waar het gekomen is, dat men u soms heeft willen wijsmaken: dat Sint-Nikolaas des nachts te paard rondrijdende, u zijne geschenken door den schoorsteen […]deed toekomen;
  20. 1840 – en nu zult gij er wel op rekenen, dat Sint Nikolaas bij mij ook aan u gedacht heeft…
  21. 1840 – Willem en Doortje wijsmaken, dat Sint Nikolaas dezen nacht rijden zal en dan bij haar schoentje met hooi wat Nikolaas-popjes zetten en in het raam en op den schoorsteenmantel, o, wat zullen zij dan opzien en in de handjes klappen!”
  22. 1843 (1894) – Boems! d’r valt ‘n roei, en strompelt Pieter brommend uut de kas.
  23. 1849 – “Ik heb ’t nog niet vergeten, dat hij mij, verleden jaar, in zijn zak wou stoppen en meênemen naar Spanje.”
  24. 1850 (voor 1850) – Geen zwarte kop Met huiden om het lijf geslagen En hoornen op. Geen ketens ramm’len langs de keijen
  25. 1853 – Een reizende hansworst te paard of op klompen, een vervaarlijk spook met rammelende kettingen in den schoorsteen om de kleine kinderen bang te maken… (ook Popanz)
  26. 1854 – “, en op Sint Nicolaasavond geen bisschop gezien of hy had een zwart gezicht, rammelde vervaarlijk met ketenen en vroeg met een holle stem: zijn hier ook stoute kinderen!”
  27. 1859 – “Menigeen laat hem vergezellen door een ander personaadje, een neger die onder den naam van “Pieter mijn knecht” niet minder populair is dan de Heilige Bisschop zelf.”
  28. 1860 (1861) – Amsterdammers, als goede Sint Niklaasmannen, […], in den nacht tusschen den 5den en 6den December, de schoenen en korfjes hunner kinderen met vergulde koek gevuld
  29. 1866 – “Sint Niklaais avond, als de schoe gezet wordt.”
  30. 1866 – Rijk en arm op Sint Nikolaas
  31. 1866 – verbeeld door verpoetste, vermomde, gemaskerde en verkleede lieden; rondom liepender, hoe zal ik ze heeten? menschen? in beestenvellen en met steerten en hoorns aan
  32. 1870 (1872) – Zijn trouwe knecht Ruprecht verzelt hem. Schimmel is beladen met pakken en zakken vol van alle denkbare kostelijkheden, hoewel er ook een groote zak langs zijne zijden hangt, bestemd tot ontvangst van…
  33. 1871 – …ten slotte was de heilige bisschop ook geen moriaan…
  34. 1873 – Wij hebben weinige dagen geleden, op nieuw St. Nicolaas gevierd
  35. 1880 – Sint Nicolaas-avond – Zwarte knecht/masker
  36. 1928 – Hierop staan en liggen het speelgoed, de taai-taaipoppen en suikerbeesten die Sint en Piet ‘gereeje’ hebben.
  37. 1891 – … met zijn knecht, de zwarte Jan, met een ketting aan het been.
  38. 1657 – ‘t Is even vijftig jaar geleeden, dat Sinterklaas heel mild van hand…
  39. 1876 – Kinderfeesten
  40. 1915 – Children are afraid of the black servant, for he carries a long stick and a great bag.
  41. 1614 – In Licien leyt een stadt Patharas wt vercoren,
  42. 1635 – Nu werd de schoe vervult Van nicht, van neve, Met silver en verguld,
  43. 1645 – Om dochters ongheschent te houwen   Heeft hy die ‘s nachs gheworpen goudt,
  44. 1659 – Een swaer tempeest belet,   Als hy was in Zees baeren,   Door sijn krachtigh gebedt
  45. 1659 – GHy moet van u Ieught af,   Met hem deughde beminnen,
  46. 1715 – Met Hooy en Water dienst te doen, Aan ‘t Paard van Zinter-klaas
  47. 1926 – Alles ziet die slimme Piet, zich vergissen, kan hij niet.
  48. 1928 – ‘Och,’ zei Zwarte Piet, ‘daar is nu toch niets aan te doen, Heilige Meester. Schrijf aan Ceciliatje dat zij toekomend jaar eens zooveel, drie keeren zooveel zal krijgen!”
  49. 1948 – Zwarte Piet: “Ik wist “t wel!,” roept hij. “U kan niet verdwalen, Sint! Maar de sneeuw viel zo dicht. Ik werd toch wel bang, Sint.”
  50. 1948 – Legende van Sint Nicolaas
  51. 1860 – hij beloont zeer gaarne en heeft daarom een knecht bij zich, die beladen is met zakken koek en speelgoed, …
  52. 1877 – Sinterklaas […] nog een zwarte knecht bij hem, maar een die hem niet helpt in al zijn goed doen: ‘t is nu de duivel, zoo zwart als roet die, […]
  53. 1791 – … met bedreigingen van den zoognaamden bullebak, of den zwarten man, die hen zal medenemen of opeten, indien zij niet zoet zijn en daadlijk gehoorzamen?
Tekstbron:
  1. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (complete versie)
  2. 2007 – Een ongewone voorstelling van Sint Nicolaas
  3. 1850 – Sint Nikolaas en zijn knecht (incomplete versie dbnl)
  4. ca. 1900 – Sint Nicolaas en zijn knecht
Foto's:
  1. 18e eeuw – Kelkglas gemaakt voor de regenten van het Leprozenhuis,
  2. 1939 – Mechelen, zwarte figuur met hoorns
  3. 2012- Ass de Kleeschen haut och bei Iech komm? (Luxemburg)
  4. 2013 – BELGIE – NIKOLAUS UND HANS MUFF
  5. 2014 – Krampus Travisio Italië
  6. 2015 – Kleeschen an Houseker (Luxemburg) (2 foto’s)
  7. 2015 – Tuifltog Sterzing Vipiteno
  8. 2016 – Saint Nicolas invite Christkindel et Hans Trapp
  9. jaartal onbekend – Tsjechië Sint en Čert
  10. 1910? – TSJECHIE – MIKULAS
  11. 1992 – Tsjechië
  12. ? – TSJECHIE – KIJK NAAR HET KLEINE DUIVELTJE (Čert)
  13. 1000 – Sint Nicolaaskapel Nijmegen
  14. 1996 – DUITSLAND-Nikolaus-und-Schwarzer-Pitt
  15. 1900 – 1940 – Watergeest/schoorsteenveger Zwarte Piet
  16. 1911 – Sinterklaas, twee Zwarte Pieten en een figuur met puntmuts onder een baldakijn
  17. 1911 – Sinterklaas, twee Zwarte Pieten en een figuur met puntmuts voor een kerkportaal
  18. 1938 – Sint Nicolaasfeest voor allen in De Vereeniging te Nijmegen. Sinterklaas en Zwarte Piet (met ketting!)
  19. 1661 / 1663 – Schuilkerk ‘Ons’ Lieve Heer op Solder’
Films:
  1. 1934 – St. Nicholas Day In Austria Aka “Little Christmas” In Austria – Long Version
  2. 1975 – Kyllburg Eifel – Der heilige Nikolaus
  3. 2012 – Kyllburg – Der heilige Sankt Nikolaus
  4. 2013 – Nikolausandacht Pfarrkirche Haiming
  5. 2014 – Krampus und Nikolaus Hausbesuch
  6. 1933 – Krampusumzug 1933 – Habergeiss
  7. NL Saint Nicholas: The Real Story (2015) | Full Movie
Illustraties:
  1. 1425 – Sint Nicolaas schenkt de drie meisjes hun bruidsschat
  2. 1425 – Sint Nicolaas staat tijdens het wassen rechtop in zijn badje.
  3. 1750 – Elk is verblijd als Sinter Klaas rijdt – Centsprent Kannewet
  4. 1840 – Sint te paard met een roetzwarte knecht als rasechte boeman
  5. 1849 – plaat 1 Sint rijdt door de lucht. – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  6. 1849 – plaat 2 ‘k Heb het genoegen u den eerwaardigen Sint Nikolaas voor te stellen. – Sint Nicolaasvertellingen (Van Schaick)
  7. 1849 – plaat 3 Daarop greep hij Alexander aan, lag hem over zijn knie en gaf hem zo’n duchtig pak slagen – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  8. 1849 – plaat 4 Henri had aan het koord, waar Sint Nikolaas met den enen voet in verward raakte, getrokken. – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  9. 1849 – plaat 5 Door die openhartige gulle bekentenis dacht hij alles goed te zullen maken… – Sint Nikolaasvertellingen (Van Schaick)
  10. 1869 – Intocht met donkere figuur
  11. 1885 – Tekening bij de Opera Mikuláš (Tsjechië )
  12. 1895 – Zwarte Knecht – Het doode paard. W. Mets Tz.
  13. Belgische Centsprent – knecht
  14. Belgische Centsprent – La saint Nicolas et saint Fouettard
  15. Belgische centsprent – zwarte knecht
  16. Bij de legende van de Drie Meisjes
  17. Mikuláš a čert a anděl (Tsjechië)
  18. Nicolaas stilt de storm (legende)
  19. Sint Nicolaas in Wapens (Heraldiek)
  20. Stratelaten legende
  21. 1876 -Kinderfeesten
  22. 1915 – Sunbonnet babies in Holland
  23. 1550-1600 – De boere kermis
  24. 1875 – Nieuwe Nederlandsche Kinderprenten. (Funke’s Prenten.) – St.Nicolaas en zijn knecht. – No.137
  25. ca. 1900 – Sint Nicolaas en zijn knecht
  26. Vóór 1900 – Duits bordspel – St. Nikolausspiel
  27. 1800 / 1833 – Volksprent ‘Leven van St. Nicolaas – Vie de Saint Nicolaas
  28. 1850 / 1870 – Volksprent
  29. 1833 / 1855 – Volksprent ‘Sint Nicolaes te paerd gezeten…’2
  30. 1630 – De overbrenging van het gebeente van Sint Nicolaas van Myra naar Bari.
  31. Uit Magisk Jul (Noorwegen)
Postkaarten:
  1. Nederlandse tekst, waarschijnlijk buitenlandse postkaart
Schilderijen:
  1. 1332 – Duivel met kind (Scenes uit het leven van Sint Nicolaas)
  2. 1425 – Redding van de zeelui, Scene uit het leven van de Hl. Nicolaas van Bari (Wonderen)
  3. 14e – 15e eeuw – St. Nicolaas hoog tegen het gewelf van de Oude Kerk (Amsterdam)
  4. 1558 – loterijprent (Oude kerk – Amsterdam)
  5. 1584 – 1651 – ‘De gift van Sint-Nicolaas’  Cornelis de Vos  (1584 – 1651)
  6. 1605 – SinterClaes op de dam in Amsterdam
  7. 1633 – De Dam in 1604 tijdens de laatste Leprozenommegang op Koppertjesmaandag,
  8. 1673 – Sint-Nicolaasbeeld in de Begijnhofkapel (Amsterdam)
  9. 1775 – Sint Nicolaas penning (Amsterdam)
  10. 1800 – Sankt Nikolaus und sein Knecht in einer Münchner Bürgerstube
  11. 1811 – Sinter Claes gevelsteen (‘suikerhuis’ – De Dam)
  12. 1820 – Aquarel Sankt Nikolaus und Krampus – Xaver von Paumgarten
  13. 1890 – Sint Nicolaas gevelsteen (Café De Bisschop)
  14. 1899 – Sint Nicolaasbeeld (Kantoorpand ABN-AMRO)
  15. 1904 – Sint Nicolaasbeeld (Café De Bisschop)2
  16. 1921 – Beeld en glas-in-lood Sint Nicolaas Denekamp (met Knecht Ruprecht?) en Zwarte Piet
  17. Fresco’s van Sint Nicolaas
  18. Iconen van de heilige Nicolaas
  19. Oudste Fresco van Sint Nicolaas in Nederland (Walburgiskerk, Zutphen) 15e eeuw
  20. Sint Nicolaas in Glas-in-lood – Zanesville Ohio VS
  21. 1000 – Sint Nicolaaskapel Nijmegen
  22. 1625-1675 – Tegel Sint Nicolaas
  23. 1904 – Sint Nicolaasbeeld (Café De Bisschop)
  24. 1585 – De vrijgevigheid van de H. Nicolaas
  25. 1975 – St. Nicolaasplaets / toegangspoort (Efteling – Kaatsheuvel)
  26. 1555 – De aanbidding der herders in glas-in-lood
  27. 2017 – Het huidige kantoorgebouw café De Bisschop uit 1934
  28. 1659 – St. Nicolaas- of Comansgilde (gevelsteen)
  29. 1922 – St. Nicolaasbeeld / Gevelsteen (‘Café De Bisschop)